XƏZƏRIN XƏRITƏSI

Xəzər dənizinin şərq sahillərinin tədqiqi səviyyəsi çar I Pyotru qane etmirdi. Ona görə də, Rusiya dövlətinin başçısı Xəzər dənizinin qərb sahillərini öyrənmək və bu dənizin xəritəsini tərtib etmək üçün yeni ekspedisiya göndərilməsi qənaətinə gəlmişdi. Bu məqsədlə, 1719-cu il yanvarın 8-də xüsusi komissiya Karl fon Verdenin (o, hollandiyalı olsa da, İsveç donanmasımn şturmanı idi və 1703-cü ildə ruslar tərəfindən əsr alınmış, əsirlikdə olarkən rus xidmətinə keçmişdi) və F.İ.Soymonovun başçıhğı ilə Xəzər dənizinin qərb sahillərini öyrənmək üçün ekspedisiya göndərməyi qərara alır. Bu dövrdə F.İ.Soymonov yaxşı xidmətinə görə leytenant rütbəsi ilə təltif olunmuşdu. Ekspedisiyanın məqsəd və fəaliyyəti üçün 1719-cu il yanvarın 18-də kapıtan-leytenant Karl fon Verdenin adına xüsusi təlimat verilmişdir. Həmin təlimatda deyilirdi: «təcili olaraq Həştərxana getməli və oradan dəniz sahili ilə sağa dönərək Türkmənistan sahillərini tədqiq etmədən Astrabada, Astrabaddan isə birbaşa Həştərxana getmək lazımdır. Bütün istiqamətlərdəki yollara nizamla baxmalı: liman və çaylara və hansı gəmilər oraya yan alır? həmçinin fırtına vaxtı oradan xilas olmaq mümkündürmü? Əgər liman yoxdursa, sahil möhkəm və yaxud dayazdırmı? Birbaşa sahilə çıxmaq olarmı? Bizdə olan kimi düzəldilmiş yastıdiblilər (gəmilər) sahilə çıxarıla bilərmi? Sualtı qayalara, daşlara və s. baxmaq və bunları xəritədə düzgün əks etdirməli. Habelə dənizçilər keçərkən hansı adalara və dayaz yerlərə təsadüf olunarsa, həmçınin dənizin hansı hissəsinin genişliyi xəritədə əks etdirmək lazımdır». Göründüyü kimi, təlimat kəşfiyyat səciyyəsi daşıyırdı. Bu ekspedisiyadan Verden 1720-ci ildə qayıtdı. Peterburqda bu il tədqiqatın nəticələrini özündə əks etdirən xəritə çap etdi. Tezliklə tanınmış kartoqraf G. de L’Islenin qardaşı Nikolas de L’Isle vasitəsilə Parisə yol açmış xəritə tezliklə Fransada da dərc edildi. Xəritənin sizə təqdim edilən 1730-cu il fransızca variantının hazırlanmasına dövrün kartoqrafları Homann, De L’Isle, Moll, Kovens və Mortier də cəlb edilmişdir. Onlar da tezliklə Van Verdenin xəritəsinin bir nüsxəsini hazır etmişdilər.