HACI ZEYNALABDIN ŞIRVANININ SƏYAHƏT XƏRITƏSI (1780-1839)

Hacı Zeynalabdin ibn Axund İskəndər Şirvani 1780-ci il avqustun 16-da Şamaxı şəhərində anadan olmuşdur. Onun beş yaşı tamam olanda axund İskəndərin ailəsi Bağdad yaxınlığındakı Kərbəla şəhərinə köçür. Şirvani öz əsərlərində səyahətlərini hissələrə bölmür. Lakin, oxuculara daha aydın təsəvvür yaratmaq məqsədi ilə biz onun səyahətlərini 4 hissəyə böləcəyik:

1. Onun birinci səyahətinin marşrutu belə göstərilir: Bağdad, İraqi-Əcəm, Gilan, Şirvan, Muğan, Talış, Cənubi Azərbaycan, Xorasan, Herat, Zabul, Pəncab, Hind adaları, Dəkən, Benqal, Qucarat, Hind okeanındakı adalardan Sind və Multandan keçən səyyah dağ yolları ilə Kəşmirə, Müzəffərabada çatmış, sonra Kabul yolu ilə Tatarıstana, oradan Turana və Bədəxşan dağları ilə Xorasana, nəhayət, "İran yolu" ilə Farsa gəlmişdir.

2. Bir qədər istirahətdən sonra Şirvani ikinci səyahətə çıxır. Bu dəfə yol Şirazdan (Fars) başlayır, oradan Daraba, sonra Bəndər Abbas limanından Hörmüz boğazı, Omman körfəzi, Məskət, Basir adaları Hadramaut (Həzrəmovt), Yəmən, Bab əl-məndəb (Göz yaşı darvazası), Həbəşistan, Sudan, buradan yenə Ərəbistan yarımadasında olan Ciddəyə, Məkkə, Hicaz, Mədinə, Yənub limanı, Qırmızı dəniz yolu ilə Qüseyrə limanı, Qınə (Nilin sağ sahilində qəsəbə), Nil, Qahirə, Misir, Sina yarmadası, indiki İordaniya, İsrail, fələstin, Livan, Sriya və İraqa gəlib çıxmışdır.

3. Üçüncü səyahəti Bağdaddan Diyarbəkir, Qaraman və Aydın, Atlantik okeanına getmək və qayıtmaq olmuşdur. Bu marşrut belədir. Bəhr-Əxzər adaları (Şərq coğrafiyaşünaslarının Atlantik okeanına verdikləri addır)-Balkan yarımadası-Aralıq və Egey dənizi adları-Rumeli-Anadolu-Azərbaycan-Tehran-Həmədan-İsfahan-Kirman-Şiraz.

4. Dördüncü marşut belədir: Şiraz, Buşir, İran və Omman körfəzləri, Ərəbistan dənizi, Ədən körfəzi, Bab-əl-Məndəb boğzaı, Qırmızı dəniz, Ciddə.  

Son, yəni 4-cü səfəri vaxtı Ərəbistan körfəzinə və bir daha Məkəyə getmək istərkən hicri 1253-cü ildə (miladi 1838-ci ildə) Ciddə şəhəri yaxınlığında vəfat etmişdir. Yoldaşları onun cənazəsini Ciddə şəhərinə şəhərinə gətirərək Ümmana-havva adlı şəhər qəbristanlığında dəfn edirlər.