8408
29/03/2017 Bakı kəndləri üzrə başlanan silsilə səfərlərimizdə Novxanıdan sonra növbəti ünvanımız Fatmayi kəndi oldu. Kənd ərazisi abidələr baxımdan rəngarəngdir. İlk baxışda bu rəngarəngliyi müasir tikililər fonunda sezmək çətin olur. Lakin kəndlə tanış olduqdan sonra bu abidələr özü öz tarixini sizlə bölüşməyə can atır. Mart ayının 23-də Novxanıdan başlayan səfərimizi Fatmayi istiqamətində davam etdirdik. Novxanıdan şərqə doğru Siyanşor gölünü keçib təpələr aşdıqdan sonra Fatmayi kəndinə gedib çıxmaq olur. Kəndə çatana qədər Siyanşor gölündən çox asanlıqla nəzərə çarpan 3 bucaq formalı təpəyə çatıb bir qədər dincimizi aldıq. Təpənin yaxınlığından torpaq yol keçir. Bu yolla getmiş olsanız, o sizi Fatmayi kəndinə aparacaq. Yol boyu uzaqdan diqqətinizi qala divarlarını xatırladan, sanki orta əsr şəhəri təəssüratı yaradan uzun divarlar cəlb edə bilər. Həmin tikilini istiqamət nişanı kimi qərar verib irəlilədik. Yaxınlaşdıqda isə dediyim kimi əgər tikilən hasarların “kubikdən” olduğu nəzərə çarpmasaydı biranlıq orta əsr şəhəri göz önündə canlanardı. Hətta daxilində göl də vardı. Haşiyə çıxaraq qeyd edim ki, evə qayıtdıqdan sonra yol yoldaşım həmin ərazinin xəritə üzərindəki şəklini yollamışdı. Həmin fotoda tikili içərisindəki gölün Xəzər gölünün eynən maketini xatırlatması diqqəti cəlb etməyə bilməzdi. Ucsuz-bucaqsız hasarlar boyunca yolumuza davam edib nisbətən cənuba doğru meyllənib Fatmayi kəndinə daxil olduq. İlk öncə müasir tikililərin fonunda kəndin tarixiliyi sezilmir. Lakin kəndin içərilərinə daxil olduqdan sonra kəndin mövcud tarixi abidələrin demək olar ki, bir-birinə çox yaxın yerləşdiyinin şahidi olduq.
Bu kənddə görə biləcəyiniz abidələr: 2 qəbirstanlıq: 1-ci və 2-ci məzarlıq; 4 məscid: Əlbatti məscidi (1878), Hacı Heybət məscidi (1805-1806), Salam məscidi (XIX əsr), İmam Hüseyn məscidi (1987); 1 türbə: XIX əsr yadigarı olan türbə; 2 pir: Pirsarvan (XV əsr), Xanımcan piri; 2 tarixi hamam: ustad Abbasəli hamamı (1882), Məhəmmədhəsən hamamı (XX əsr).
XX əsrə aid Məhəmmədhəsən hamamı və XV əsr yadigarı və hazırda abidəsindən əsər-əlamət qalmayan Pir Sarvan istisna olmaqla sadaladığım abidələrə baş çəkə bildik. Səfərlə bağlı təssüratımızı bölüşməzdən əvvəl kəndin adı ilə bağlı daha çox qəbul edilən bir fikri qeyd etmək istərdim ki, yerli əhali arasında yayılan əsas variant bundan ibarətdir ki, kənd yelçəkən ərazidə yerləşib. Ona görə də kəndi “mehi fəth edən yer” mənasına uyğun olaraq “Fatmehi” adlandırıblar. Bu versiyanın nə dərəcədə doğru olub olmaması artıq tədqiqatçıların işidir. Novxanı kimi bu kənd də bir sıra məşhur şəxsiyyətləri ilə tanınır. Bakı Dövlət Universitetinin 1926-1929-cu illərdə rektoru olmuş Tağı Şahbazi Simurq (1892-1937), görkəmli bəstəkar Qara Qarayev (1918-1982), adına kənddə küçə də olan II Dünya müharibəsində zamanı Sevastopolun, Qafqazın müdafiəsində iştirak etmiş, "Oxotnik" gəmisinin kapitanı olmuş Cəlil Cavadov, Azərbaycanın xalq rəssamı Böyükağa Mirzəzadə (1921-2007) və başqa məşhur şəxsiyyətlər bu kənddə dünyaya göz açmışdır.
İlk öncə yolumuzu 2-ci qəbirstanlıq adlansa da kəndin daha qədimi olan məzarlığından saldıq. Bu məzarlıqda 1767-1768-ci ilə aid parçalanmış baş daşı (hicri 1181), XIX əsrə aid türbə və bəlkə də tarixi nisbətən daha qədim olan xeyli sayda sərdabə qəbirlər vardı. Xüsusilə də qəbirstanlığın daha hündür olan yuxarı hissəsi ilə müqayisədə alçaq olan aşağı hissəsində daha qədimi qəbirlər var idi. Sərdabə tipli qəbirlər üzərində məqbərə tikilən qəbirlərlə müqayisədə həddən artıq çox idi. Bir çoxu da baxımsızlıq ucbatından dağılmış, çökmüş vəziyyətdə idi. Qəbirstanlıqda 1833-1884-cü illərə aid türbə də var. Qəbirstanlığın aşağı hissəsində sol tərəfdə köhnə hamam yerləşir. 1882-ci ilə aid ustad Abbasəli hamamı bu gün baxımsızlıq ucbatından zibilxananı (şəkil 11-12) xatırladır. Hamamdan bir qədər aralıda sağ tərəfdə Əlbatti məscidi yerləşir. 1878-ci ilə aid bu məscidin həyətində məşhur "Yeddi oğul istərəm" filminin bəzi fraqmentləri çəkilib. Filmdə Gəray bəyin dəstəsi ilə Bəxtiyarın dəstəsinin "qəbiristanlıqda atışma" kadrları isə məscidin yaxınlığındakı qəbirstanlıqda çəkilib. Əlbatti adının tarixçəsinə gəldikdə isə təhrifə uğramış bu toponimin əslində İçərişəhərdən kəndə köç edən Əlibeytlilər nəslinin adından gəldiyi deyilir (kənd sakinlərinin sözlərinə görə). Çox güman ki bu ad da Əhli-beyt tərəfdarları (Əhli-beytli) mənasına dəlalət edir. Bütövlükdə kəndə müxtəlif istiqamətlərdən köç olub. Bu köçlərin xatirəsini ayrı-ayrı məhəllələr öz adında hifz edir – Şah Hüseynlilər, Poladlılar, Kolanılılar, Gudeylər, Rəhmanlılar, Əlibeytlilər. Kənd sakinlərinin sözlərinə görə, Şah Hüseynlilər cənubdan, Poladlılar şimaldan, Gudeylilər qərbdən, Rəhmanlı və Əlbeytlilər İçərişəhərdən, Kolanılılar isə Şamaxıdan köçüb gələnlərdir. Deyilənlərin ayrıca tədqiqinə ehtiyac duyulur.
Əlbatti məscidini ziyarət etdikdən sonra yaxınlıqda yerləşən XIX əsr yadigarı Salam məscidini ziyarət etmək istədik. Təəssüf ki məscid bağlı idi. Daha sonra stadionun aşağısında yerləşən Hacı Heybət məscidini ziyarət etdik. Bu məscidin də əvvəl bağlı olduğunu düşündük. Daha sonra başqa bir girişinin də olduğunu öyrəndik. Hacı Heybət məscidi 1805-1806-cı illərə aiddir. Məscidi ziyarət etdikdən sonra məscidin həyətində yerləşən Xanımcan pirini də ziyarət etdik. Bu pirin tarixi ilə bağlı löhvə olmadığından tarixi barədə məlumat əldə edə bilmədik. Sadəcə pirin qapısının ağzında fərqli formada – yuxarısı aypara formasında tamamlanan baş daşı olan qəbir var idi. Xanımcan pirini ziyarət edib kəndin daha cavan 1-ci məzarlığına doğru irəlilədik. Bu məzarlığın ən əhəmiyyətli cəhəti həmin məzarlıqda 1918-ci il soyqırımlarının qurbanı olmuş bir kənd sakinin (Baba Hacı Məhəmməd oğlunun (1880-1918) (şəkil 21) və Qafqaz İslam Ordusunun 2 türk əsgərinin qəbrinin məzarlığın girəcəyində yerləşməsi idi. Türk əsgərlərinin adları yazılmamışdır. Sadəcə üzərində “1918-ci ildə Azərbaycan xalqının mənfur erməni təcavüzündən qoruyarkən döyüşdə həlak olan türk əsgərlərinin məzarı” sözləri qeyd olunmuşdur. Məzarlığın aşağısında isə kəndin ən gənc məscidi – 1987-ci ildə Hacı Çingiz tərəfindən inşa edilmiş İmam Hüseyn (ə.s.) məscidi yerləşirdi. Bu məscidi ziyarət etdikdən sonra Cəlil Cavadov küçəsi boyunca və bu küçənin yan yörəsində yerləşən bütün bu abidələri ziyarəti başa vurub Mehdiabad kəndi istiqamətində Qara Qarayev küçəsi ilə cənub-cənub qərbə doğru hərəkət etdik. Yol boyu məscid formasında tikilmiş daha bir tikili diqqətimizi cəlb etdi. Bu tikili kənd sakinlərinə ehsan edilmişdi. Vəfat edənlərin qəbir evinə yola salınmasında pulsuz xidmət göstərirdi. Beləliklə səfərimizi 5-in yarısında başa vurub ilk öncə Mehdiabad istiqamətində gedən marşrutla daha sonra da Azadlıq metrosu istiqamətində hərəkət edən ictmai nəqliyyatla yolumu davam etdirib səfərimi başa vurdum. Fatmayi kəndindən 108-134 nömrəli marşrutlar Azadlıq metrosuna birbaşa işləyir. Sadəcə günün sonuna doğru gec-gec işləyirlər deyə biz geri dönüşü iki dəfəyə etdik. Çünki səhər hava sərin, günorta isti idisə, biz qayıdana yaxın isə çox soyuq idi. Beləliklə, Fatmayi kəndi ilə tanışlığımız beləcə başa çatdı.
Müəllif: Elnur Nəciyev
Şəkillərə ümumi formada nəzər salmaq üçün bura klikləyin: Novxanı albomu