8563
06/05/2017 Zirə kəndinə səfər edənə qədər bu kəndin də Pirallahı və Gürgən qəsəbələri kimi abidələr baxımından çox kasad olacağını düşünürdüm. Lakin səfərim fikrimizi tamamilə dəyişdirdi. Hətta bizim üçün cavablandırılmasına ehtiyac olan suallar da doğurdu. Zirədə qəribə formalı baş daşları, o cümlədən də 2 metrdən hündür olan baş daşı, qədimlə müasirliyin iç-içə olduğu tarixi abidələr – məscidlər (2), bərpa edilmiş tarixi hamam, Zirə məzarlığındakı tarixi bəlli olmayan türbə və başqa maddi mədəniyyət nümunələri diqqətimi çəkdi. Təsadüfü deyil ki, 3 saata iki qəsəbəni – Gürgən və Pirallahını gəzə bilmişdiksə, təkcə Zirəni gəzmək 3 saatımızı aldı. Zirə kəndinə gedən yolda Cəlal Əliyev küçəsinə doğru hərəkət edərək Pirallahı yolu üzərində yerləşən Zirə mədəniyyət mərkəzinin qarşısından keçdik. Çox səliqəli və sakit məkandır. Mərkəzlə bağlı ətraflı məlumat istəsəz Zirə Mədəniyyət Mərkəzi rəsmi saytına daxil ola bilərsiniz. Mərkəzi keçib Zirəyə gedəcəyimiz 187 nömrəli marşrutun dayanacağında yarımsaatdan çox gözləməli olduq. Biz Zirənin mərkəzinə çatanda saat 4 tamam idi. İlk öncə 2016-cı ildə Aydın Qurbanov fondu tərəfindən tikilmiş Zirə Cümə məscidini ziyarət etdik. Məsciddə məni ən çox sevindirən fiziki cəhətdən qüsurlu insanların da nəzərə alınması idi. Pilləkanla yanaşı araba ilə hərəkət etmək üçün yol da salınmışdı. Məscidi ziyarət edib kəndin tarix baxımdan nisbətən yeni olan qəbirstanlığına doğru hərəkət etdik. Qəbirstanlıqda baş daşları ayrıca bir tədqiqat mövzusu idi. Bu təsvirlərə izah vermək öz fikrimi bildirmək istərdim, amma bunu tədqiqatçıların öhdəsinə buraxmaq ən doğrusudur. Körpə qəbri üzərində həyatın simvolu olan çərxifələk işarəsi, birçox qəbir baş daşları üzərində əl işarəsi, bəzi insanların peşəsi ilə bağlı məlumat verən şəkil və nəhayət izah verməkdə çətinlik çəkdiyim şəkil və formalar (Şəkil 1, 2, 3, 4, 5, 6). Eyni qəribəlikdə baş daşlar digər məzarlıqda da rastımıza çıxacaqdı. Kəndin ayağındakı bu məzarlığı ziyarət edib mərkəzə, Cümə məscidinə doğru qayıtdıq. Çünki məscidin yanında görməli olduğumuz və restavrasiya edilməkdə olan tarixi hamam vardı. Lakin hamam bağlı olduğundan içərisinə daxil ola bilmədik. Üzü şimala doğru kəndin qədimi qəbirstanlığına tərəf yol aldıq. Bu qəbirstanlıqda bir tərəfi uçub dağılan köhnə türbə vardı. Türbənin iki girişi (şəkil 1, 2) vardı. Bir girişi məzar və əsas ziyarət olunan yerə aparırdı. Qəbir daşı üzərində Quran vərəqləri və kağıza yazılmış müxtəlif dualar səpələmiş, türbənin özü isə baxımsız vəziyyətdə idi. Türbənin digər girişində bu şəkildə gördüyünüz mənzərə ilə rastlaşdıq. Hansı ayinin icra olunduğuna anlam verə bilmədik, lakin bu ayinin insanın kəllə sümüyü ilə həyata keçirilməsi təəssüf doğuran hal idi. Türbənin yaxınlığında yuxarısı aypara formalı hündür baş daşı, sənduqə tipli qəbir daşından fraqmentlər, orta əsrlər dövrü üçün xarakterik olan, məzarın sahibinin kişi yaxud qadın olmasına dair məlumat verən xüsusi işarələrin – məsələn kişidirsə at, qılınc, xəncər, kaman, qadındırsa müxtəlif bəzək əşyaları kimi güzgü, sırğa, daraq və s. – öz əksini tapdığı məzar daşı gördük. Zirənin bu qəbirstanlığında sərdabə tipli qəbir daşları çox idi. Bir çoxu da köhnə olduğundan baxımsız vəziyyətdə idi. Türbənin yaxınlığında dincimizi aldıqdan sonra yolumuzu davam etdirdik. Təmiri tam olaraq başa çatdırılmayan, səkkizbucaqlı formada tikilən, iri günbəzi olan məscidi ziyarət etdik. Böyük məscid olmasa da səkkizguşəli formada olması və günbəzinin möhtəşəmliyi onu fərqləndirirdi. Zirədə görməli olduğumuz bəzi yerlər vaxt artıq gec olduğuna görə növbəti səfərə qədər təxirə düşdü. Zirənin qərb və cənub qərb hissəsini Türkan səfəri vaxtı ziyarət etməyə qərar verib məscid ziyarətindən sonra Zirə ilə tanışlığımızı başa vurduq.
Müəllif: Elnur Nəciyev