1324
28/05/2017 1555-ci ildə - Osmanlı ilə Səfəvi dövləti arasında Amasyada sülh imzalandı. Bu müqaviləyə görə, 27 sentyabr 1554-cü il Ərzurum razılaşması ilə müəyyən edilən sərhədlər təsdiqləndi. Mərkəzi Girem və Zəgəm olan Kaxet, Axıska-Borçalı ərazisini əhatə edib mərkəzi Akşehir (Axalkələki) olan Mosuk, mərkəzi Tiflis olan Kartli Səfəvilərdə, Başıaçuq, Dadyan, Güriyan, Trabzon hüdudunda olan Atabəy Qıpçaq yurdunun Ərdahan, Ərdanuç, Oltu və Tortum əraziləri Osmanlıların nüfuz dairəsinə keçdi. Şimalda Arpaçay iki dövlət arası hüdud olaraq müəyyən edildi. Van gölü ətrafı, Şəhrizor əyaləti Osmanlıların mülkü olaraq qəbul edildi. Səfəvilər dövlətinin qərb, Osmanlı dövlətinin şərq sərhəddi Qori-Qars-Kağızman-Bəyazid-Xoy boyunca uzanaraq Ərəb İraqı Osmanlılarda olmaq şərti ilə Bəsrə körfəzinə qədər çatırdı. Səfəvilər dövlətinin Qarsa olan iddiaları qəbul edilməsə də Kağızman, Bəyazid və Xoyun Səfəvilər dövlətinə aid olması təsdiq olundu.
1866-ci ildə - Qafqazın baş canişin idarəsi şurasının qəbul etdiyi qərarla Tiflis, Bakı, İrəvan və Şuşa şəhərində "bəy komissiyaları" adı altında müvəqqəti komissiyaların təsis edilməsinin zəruriliyi adı altında müvəqqəti komissiyaların təsis edilməsinin zəruriliyi etiraf edildi. "Ali müsəlman silkinin şəxsi heyətini müəyyənləşdirmək" bu komissiyalara tapşırıldı. Bu komissiyalar hökumət məmurlarının sədrliyi altında bəylərdən təşkil olunurdu.
1918-ci ildə - Azərbaycan Cümhuriyyəti İrəvanı ermənilərə dövlət yaratmaq üçün güzəştə getməyə məcbur edildi. Məhz Osmanlının təkidi ilə Batum konfransında İrəvan müəyyən şərtlərlə ermənilərə güzəştə gedildi. Bununla bağlı olaraq, Batum konfransında aparılan danışıqların gedişi barədə danışıqlarda iştirak edən Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvü Nəsib bəy Usubbəyov Zaqafqaziya seyminin sabiq üzvlərinin 27 may 1918-ci il tarixli fövqəladə iclasında məlumat verdi. Batumdan yenicə qayıdan Nəsib bəy Usubbəyov fövqəladə iclas iştirakçılarına bildirdi ki, “Türkiyə nümayəndə heyətinin fikrinə görə Zaqafqaziyanın tərəqqisi üçün ən başlıca təminat Zaqafqaziya xalqlarının həmrəyliyi və birliyidir ki, buna nail olmaq üçün Azərbaycan tərəfi ermənilərə müəyyən qədər ərazi güzəştə getməlidir” (Bax: Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi, fond 970, siyahı 1, iş 1, vərəq 46). Danışıqlar zamanı Azərbaycan ərazisində dövlət yaratmaq üçün ermənilərə torpaq veriləcəyi halda erməni tərəfi Azərbaycan və Türkiyə tərəfləri qarşısında bir sıra öhdəliklər yerinə yetirməyi üzərinə götürdü. Həmin öhdəliklər aşağıdakılar idi:
1. Ermənilərlə müsəlmanlar arasında düşmənçilik aradan qaldırılacaq və erməni tərəfi Stepan Şaumyanla əlaqəyə girib Bakının müsəlman əhalisinin təhlükəsizliyini təmin edəcək, bununla azərbaycanlılara qarşı kütləvi qırğınların qarşısı alınacaqdır. Erməni tərəfinin üzərinə götürdüyü bu öhdəlik Osmanlı imperiyası ilə yenicə yaradılmış Ermənistan Respublikası arasında 1918-ci il iyunun 4-də Batumda bağlanmış “Sülh və Dostluq” müqaviləsində təsbit olundu. Batum müqaviləsinin 11-ci maddəsinə əsasən Ermənistan Respublikası hökuməti erməni silahlı qüvvələrinin ən tez bir zamanda Bakıdan çıxarılması üçün bütün qüvvələrini səfərbər edəcəyini öhdəsinə götürdü (Bax: Türkiyə Cümhuriyyəti Başbakanlıq Osmanlı Arxiv Hukuk Müşavirliği İştişare- Odası Belgeleri, Dosya 107, Gömlek 11, Vərəq 11-19; ATASE. A.4/3671. K.2919 D.61-499. F.3-26). Müqavilənin yuxarıda göstərilən maddəsində deyilirdi: “Ermənistan Respublikasının hökuməti erməni qüvvələrini Bakıdan çıxmağa məcbur etmək üçün özünün bütün qüvvələrini səfərbər edəcəyini öhdəsinə götürür” (Bax: göstərilən müqavilə,11-ci maddə). Bundan əlavə, yenicə yaradılan Ermənistan Respublikasının hökuməti “Respublika ərazisində (yəni Ermənistan Respublikası ərazisində)” hər hansı silahlı quldur dəstələrinin yaradılmasının qarşısını alacağını, ölkənin müxtəlif yerlərində gizlənən və fəaliyyət göstərən bütün quldur dəstələrinin tərk-silah ediləcəyini öhdəsinə götürdü” (Bax: Göstərilən müqavilə, maddə 5).
2. Erməni tərəfi öhdəsinə götürdü ki, Azərbaycan qəzalarında erməni silahlı birləşmələri tərəfindən müsəlmanlara qarşı həyata keçirilən kütləvi qırğınlar dayandırılacaqdır (Bax: Türkiyə Cümhuriyyəti Başbakanlıq Osmanlı Arxivi, HSD. AFT, Dosya 6, Gömlek 61). Bu öhdəlik Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin rəsmi sənədlərində də öz əksini tapmışdır. Belə ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin başçısı F.X.Xoyski İrəvan və ətrafındakı torpaqların ermənilərə verilməsi barədə Milli Şuranın 29 may 1918-ci il tarixli qərarından dərhal sonra xarici işlər naziri M.H.Hacınskiyə verdiyi rəsmi göstərişdə yazırdı: “Biz ermənilərlə bütün mübahisələri bitirdik, onlar ultimatumumuzu qəbul edəcəklər və müharibəni dayandıracaqlar. Biz İrəvanı onlara güzəştə getdik” (Bax: Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi, fond 970, siyahı 1, i 4, vərəq 1-2).
3. Ermənistan hökuməti İrəvanda və yeni yaradılan erməni dövlətinin digər ərazilərində müsəlmanların sərbəst dini ibadət, mədəniyyət, siyasi və ana dilində təhsil almaq hüquqlarını təmin etməyi öhdəsinə götürdü. Ermənilərin qəbul etdiyi bu öhdəlik Osmanlı dövləti ilə yenicə yaradılmış Ermənistan Respublikası arasında bağlanmış Batum müqaviləsinin 6-cı maddəsində və müqaviləni tamamlayan III əlavədə təsbit olundu. Müqavilənin 6-cı maddəsinə və III əlavəsinə əsasən yeni yaradılan Ermənistan Respublikasında türk-müsəlman əhali bütün yuxarıda göstərilən sahələrdə ermənilərlə eyni hüquqa malik olmalı idi (Bax: Türkiyə Cümhuriyyəti Başbakanlıq Osmanlı Arxivi, Hukuk Müşavirliği İştişare Odası Belgeler, Dosya 107, Gömlek 11, Vərəq 11-19, 28-32.). Batum müqaviləsinin 6-cı maddəsində bu məsələ aşağıdakı kimi təsbit olundu: “Ermənistan Respublikasında yaşayan müsəlmanların dininə və adətlərinə hörmət olunmalıdır… Onlar başqa mədəniyyətlərə mənsub olan digər sakinlərlə eyni vətəndaşlıq hüquqlarına və siyasi hüquqlara malik olmalıdırlar. Onlar öz etnik dillərində təhsil ala və öz dinlərində ibadət edə bilərlər. Müsəlmanlar praktiki olaraq öz dinlərində ibadət etmək və xeyriyyəçilik işlərilə məşğul olmaq üçün müsəlman icmaları yaratmaq, məscidlər, xəstəxanalar, məktəblər, dini müəssisələr açmaq və xeyriyyə cəmiyyətləri təşkil etmək hüququna malikdirlər. İrəvan şəhərində Ermənistan Respublikası Müftisinin və respublikanın digər vilayətlərində müftilərin fəaliyyət göstərməsi zəruri hesab edilsin…” (Bax: Göstərilən müqavilə, 6-cı maddə). Bəhs olunan müqaviləni tamamlayan III əlavədə bütün yuxarıda göstərilən öhdəliklər təfərrüatı ilə təsbit olunur və qeyd olunurdu ki, “Ermənistan hökuməti öz hesabına ibtidai və orta təhsil verən müsəlman məktəbləri açacaqdır” (Bax: Müqavilənin III əlavəsi, 6-cı maddə).
4. Batum danışıqları zamanı əldə olunmuş razılığa əsasən ermənilər Azərbaycana qarşı ərazi iddialarından imtina edəcəkdilər (Azərbaycan Respublikası Prezidenti İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi, fond 276, siyahı 9, iş 1, vərəq 47.).
5. Bundan başqa, İrəvan və ətrafındakı torpaqların verilməsi müqabilində ermənilər Azərbaycanla vahid konfederativ dövlətdə birləşməli idilər.
Beləliklə, Batum danışıqlarında yuxarıda göstərilən məsələlərlə bağlı ilkin razılaşma əldə olunduqdan dərhal sonra, hələ Batum müqavilələrinin bağlanmasına, yəni 1918-ci il iyunun 4-nə bir həftə qalmış, 1918-ci il mayın 29-da Azərbaycan Milli Şurasının qərarı Beləliklə, 1918-ci il mayın 29-da Azərbaycan ərazisində — Cənubi Qafqazda erməni dövləti yaradıldı. Ertəsi gün mayın 30-da erməni dövlətinin yaradılması barədə bəyannamə elan olundu. Yeni yaradılmış erməni dövlətini de-fakto tanıyan ilk dövlət Osmanlı Türkiyəsi oldu. Bununla Osmanlı Türkiyəsi, faktiki olaraq, Azərbaycan ərazisində ermənilərə dövlət yaratdı. Batum müqavilələrinə əsasən ən çox ərazi itkisinə Azərbaycan məruz qaldı. Azərbaycan ermənilərə verilmiş torpaqlardan əlavə Tiflis və İrəvan quberniyalarındakı digər tarixi torpaqlarının — Ahıska, Axalkələk, Gümrü (Aleksandropol), Sürməli (İğdır), Sərdarabad, Qəmərli (Gərnibasar), Uluxanlı (Zəngibasar), Vedibasar kimi iri yaşayış məntəqələrinin də Osmanlı Türkiyəsinə verildiyini təsdiq etdi. Batum müqavilələrinin Azərbaycan üçün ən ağır nəticəsi bu oldu ki, xalqın iradəsi ilə hesablaşmadan onun torpağında İrəvan mərkəz olmaqla erməni dövləti yaradıldı.
1919-cu ildə - Fətəli Xan Xoyski Tiflisdə keçirilən Cənubi Qafqaz respublikalarının konfransında çıxış edərək, Könüllülər Ordusunun Şimali Qafqaz Dağlı Xalqları İttifaqı Respublikasının ərazisinin, xüsusən Dağıstanın Azərbaycan üçün bilavasitə təhlükə yaradan işğalına qarşı etiraz bildirməyi tələb etdi. Azərbaycan nümayəndəliyinin təkidi ilə konfrans Könüllülər Ordusu tərəfindən Şimali Qafqazın öz müqəddəratını təyin etmiş xalqlarının ərazisinin işğal edilməsini pisləyən qətnamə qəbul etdi. Qətnamədə həmçinin bu qüvvələrin bütün Cənubi Qafqaz respublikalarının müstəqilliyinə bilavasitə təhlükə törətdiyi qeyd olunurdu. Paris sülh konfransının və neytral dövlətlərin diqqətini general Denikinin işğalçı niyyətlərinə və onun öz müqəddəratını təyin etmiş Qafqaz xalqlarının hüquqlarını pozmasına yönəldən Cənubi Qafqaz konfransı "ümumi təhlükəyə qarşı öz azadlığını və müstəqilliyini qorumaq naminə bütün Zaqafqaziya respublikalarının hərbi-diplomatik səylərini birləşdirməyi" qət etdi.
1924-cü ildə - İctimai və dövlət xadimi, texnika elmləri namizədi, professor, Azərbaycan SSR Ali və Orta İxtisas Təhsili naziri, Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Şurasının sədri, 1981-ci ildən təqaüdə çıxanadək Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetində Elm, texnika və təhsil müəssisələri şöbəsinin müdiri Züleyxa İsmayıl qızı Hüseynova (1924-1996) Bakıda anadan olmuşdur.
1929-cu ildə - Xalq artisti, tanınmış kamança ustası Habil Əliyev anadan olub. Uzun illər Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının solisti olub, muğamların, xalq mahnıları və təsniflərin, bəstəkar əsərlərinin mahir ifaçısı kimi şöhrət qazanıb.
1992-ci ildə - Azərbaycanla Tacikistan arasında diplomatik münasibətlərin qurulmasına dair protokol imzalanıb.