1348    

20/01/2017

1732-ci ildə - Səfəvi dövləti ilə Rusiya arasında Rəşt müqaviləsi bağlandı. Müqaviləyə əsasən, Rusiya I Pyotrun vaxtında işğal etdiyi Xəzəryanı əraziləri - Astrabad, Mazandaran, Gilanı müəyyən şərtlərlə Səfəvi dövlətinə qaytardı. Öz növbəsində Səfəvi dövləti Osmanlı dövlətini bu ərazilərə buraxmamaq barədə öhdəlik götürdü. Müqaviləyə əsasən, Rusiya tacirləri Səfəvi dövləti ərazisində rüsumsuz ticarət etmək hüququ əldə etdilər.

Rəşt müqaviləsi preambula və 8 maddədən ibarət idi. Preambulada müqavilənin bağlanması səbəblərindən bəhs olunur, imperatriça Anna İvanovnanın nümayəndələri V.Levaşov və P.Şafirovun səlahiyyəti təsdiq edilirdi.

• I maddədə Səfəvilər dövlətinin cəlb edilmiş olduğu ziddiyyətlər və düşmənçilik hərəkətlərinin hər iki tərəfdən unudulmasından, tərəflər arasında sülhün bərqərar olmasından bəhs edilirdi.
• II maddədə deyilirdi ki, bu müqavilənin şərtlərinə istinad edərək İmperator həzrətləri Şah həzrətlərinə öz dostluğunu nümayiş etdirmək üçün, silah gücünə tutduğu əraziləri, yəni Səfəvilər dövlətinin əyalətlərini, bunu əyalətləri tutduğu vaxt itirdiyi qəhrəman əsgərlərinin həyatının əvəzinə heç nə istəməməklə geri qaytararaq, yəni səlahiyyətli səfirə söz verdiyi kimi bütün Lahican əyalətini, bütün Vanapux əyalətini, Səfidrud çayının о tayındakı bütün əraziləri bu traktatın tərtib olunub təsdiq olunduğu vaxtdan bir ay müddətinə Səfəvi dövlətinə qaytaracaq. Gilan və Astrabad əyalətləri isə hətta Kür çay boyu ərazilər də bu traktatın təsdiqləndiyi vaxtdan sonra beş ay müddətinə qoşunlardan təmizlənəcək, olduğu abad vəziyyətdə Şah hakimiyyətinə qaytarılacaq. Kütün və Şefta əyalətlərindən yığılmış vergilərdən bir aylıq pay, başqa əyalətlərdən yığılan üç aylıq vergilər də Şah xəzinəsinə qaytarılacaq. Başqa əyalətlər və Kür çayından şimalda olan torpaqlar isə İmperator həzrətlərinin torpaqlarına və təbəələrinə təhlükə sovuşandan sonra İmperator həzrətlərinin öz qərarı ilə qaytarılacaq, yəni Şah həzrətləri öz düşmənlərini, hansılar ki, onun torpaqlarında qarışıqlıqlar törədirlər, məhv edəcək, öz dövlətində sabit hakimiyyət bərqərar edəcək, bunun üçün imperator həzrətləri ona hər cür kömək göstərir. Dağıstanda yaşayan, Səfəvi dövlətinin təbəələriylə birləşərək böyük narahatlıq yaradan xalqlar sakitləşəcəklər, о vaxt imperator qoşunları qeyd-şərtsiz bu torpaqları da tərk edib, Şah həzrətlərinin üsuli-idarəsinə təhvil verəcəklər. Bununla əlaqədar imperator həzrətləri bildirir ki, onun qoşunları ilə tutulub, sonra Şah dövlətinə qaytarılan torpaqlar heç vaxt, heç bir şərtlə başqa bir dövlətə təhvil verilməyəcək.
• III maddəyə görə bunun müqabilində Şah həzrətləri özü və varisləri adından bütün Rusiya imperator həzrətləri ilə əbədi və qırılmaz dostluğunu elan edirdi. Rusiya imperatoru həzrətləri bütün öz torpaqları və vilayətlərində həm Rusiyadan Səfəvi dövlətinə gətirilən, həm də Səfəvi dövlətinin malları, orada alınan və dəyişdirilən mallarla azad, müstəqil, rüsumsuz ticarət elan edirdi. Qərarlarla hər yerdə, şəhər və vilayətlərdə idarəedici adamlarla və gömrükxana xidmətçilərinə möhkəm tapşırılırdı ki, bütün Rusiya tacirlərindən heç bir gömrük və b. vergi tələb etməsinlər və almasınlar. Rusiya imperator həzrətlərinin torpaq və yerlərində azad, gömrüksüz ticarətə, Rusiya təbəələrinin Hindistan və ya başqa dövlətlərə Şah həzrətləri torpaqları və vilayətlərinə quru və ya dəniz yolu ilə azad və rüsumsuz ticarətinə yol verilirdi. Hər hansı bəhanə və yol ilə Şah həzrətlərinə rüsum, başqa vergi, hədiyyə və rüşvətin verilməsi qadağan edilirdi. Əlverişli yerlərdə ticarət üçün karvansara, dükanlar, evlər, anbarlar tikməyə icazə verilirdi. Onlara Səfəvi hakimləri tərəfindən hər cür yardım edilməli idi. Əgər Rusiya tacirlərinin malları olan gəmilərə hər hansı şəkildə zərər dəysəydi, Şah həzrətlərinin ölkəsində ziyan çəkənlərin malları, mülklərini xilas etmək üçün Səfəvi təbəələri hər cür yardım etməli idi. Rusiya təbəələrindən kimsə Səfəvi vilayətlərində vəfat etsə, onun bütün mülkiyyəti qohumu və ya yoldaşına ərizə ilə ləngidilmədən, zərərsiz siyahı üzrə verilməli idi.
• IV maddədə göstərilirdi ki, qarşılıqlı surətdə Şah həzrətlərinin təbəələri Rusiya dövlətinə və oradan başqa dövlətlərə ticarət üçün gedərkən İmperator həzrətləri tərəfindən hər cür müstəqillik, Rusiya dövlətinin əvvəlki nizamnamələri əleyhinə dost təbəələrə necə lazımdırsa yardım vəd edir. Baş verən hadisələrin Rusiya imperiyasının şəhər və yerlərində İmperator həzrətlərinin, qərarı ilə ədalətli, razılıqlı həlli vəd olunurdu. İmperator həzrətləri tərəfindən tacirlər haqqında, onlar Şah həzrətləri sarayından ticarət üçün fərmanla, şəhadətnamə ilə gəlsəydilər, Şah həzrətlərinin məişət şeyləri üçün göndərilmiş olsaydılar, onların mallarına dövlət rüsumu alınmayacağı vəd edilirdi.
• V maddədə qeyd olunurdu ki, Səfəvi dövlətində Şah həzrətlərinin təbəələrindən olan qiyamçıların həyəcanları zamanı xeyli Rusiya taciri döyülmüş və yüz minlərlə malları, malikanələri qarət edilmiş, nəticədə Rusiya tacirlərinin çoxu tamam müflisləşmişdi. Belə olduqda imperator həzrətləri öz sadiq təbəələrinə rəhm edərək Şah həzrətlərini əmr etmişdir ki, Rusiya tacirlərinə onun tərəfindən ədalətlilik və qarət edilmiş mülklərin xərcinin ödənilməsi həyata keçirilsin. Şah həzrətləri ədaləti gözləyir, lakin bildirir ki, bu xətalar qiyamçıların həyəcanları zamanı baş verib. Qadir Allah ona həmin yerlərdə öz hökmranlığını həyata keçirmək üçün qüvvət versə, axtarışlar, tədqiqatlar aparılacaq, imperator həzrətlərinin təbəələrinə qarşı qarət və ölümlərin kim tərəfindən təşkil edildiyi aydınlaşdırılacaq. Bu işdə ədalətlilik, Rusiya təbəələrini incidənlərin cəzalandırılması, onların var-dövlətindən yuxarıda göstərilənlərin mükafatlandırılacağı vəd olunurdu.
• VI maddədə yazılırdı ki, qonşu dostluğunun tələbinə uyğun olaraq hər iki dövlət arasında səmimi razılıq, gedib-gəlişlər üçün, nəinki saraylar və iqamətgahlarda hər iki tərəfdən olan Monarx nazirlərini, eləcə də kübar yerlərdə tacirlərin mühafizəsi üçün səfir və ya müvəkkil rütbəli adamın olması vacibdir. Bu adamlar, tacirlər incidilmişsə, lazım gələrsə onları müdafiə etməyə, ədalət tələb etməyə səy göstərməlidirlər. Ticarəti inkişaf etdirmək üçün, qərara alınırdı ki, hər iki yüksək tərəflər - imperator həzrətləri və şah həzrətləri saray və iqamətgahlarda vacibliyi və xarakterinə görə xidməti Əlahəzrətlərlə bağlı olan nazirlər təyin edir. Hər bir tərəf onları rahat mənzil, yemək pulu ilə təmin etməli, ticarəti müdafiə üçün şəhərlərdə öz Əlahəzrətlərindən rütbə almış səfir və müvəkkil saxlamalıdır. Onlar hər yerdə ehtiramla qarşılanmalı, hər iki tərəfin komandaları onları hər cür haqsızlıq və inciklikdən müdafiə etməli idi. Hər iki tərəfin təbəələrinə qarşı haqsızlığı onlar əngəlsiz, ədalətlə aradan qaldırmalı idi.
• VII maddəyə görə rus qoşunlarının Səfəvilər dövlətinin əyalətlərinə daxil olması və orada olduğu dövrdə Rusiya İmperatoru həzrətlərinin xidmətində və təbəəliyində olanlara Şah həzrətləri tərəfindən etimadsızlıq göstərilməməli idi. Onların şəxsiyyəti və mülkiyyətinə heç bir zərər dəyməməli, cəza və müflisləşməyə yol verilməməli, əvvəlki kimi Şah həzrətlərinin himayəsi altında öz malikanələrində dinc yaşamalı idi.
• VIII maddə ilə gürcü çarı Vaxtanq öz mülklərindən məhrum edilirdi. Şah həzrətləri vəd edirdi ki, Gürcüstan Səfəvilər dövləti daxilində, Şah həzrətlərinin himayəsində olanda əvvəlki qayda üzrə mülkləri və idarə hüququ çar xarakterində müəyyən olunacaq. Müqavilənin sonunda İmperator həzrətlərinin səlahiyyətli nazirləri tərəfindən vəd edilirdi ki, imperator həzrətlərinin bu müqaviləsini təsdiq etməsi, qarşılıqlı surətdə birbirinə göndərilməsi dörd ay ərzində başa çatacaq. Müqavilədə yuxarıda göstərilən vəd edilmiş əyalətlərin verilməsi vaxtı isə Şah həzrətləri həmin müqaviləni təsdiq edib, İmperator həzrətlərinin səlahiyyətli nazirinə təqdim edildiyi tarixdən hesab olunurdu.

1808-ci ildə - Fransa təmsilçisi Qardan Qacar dövlətinin baş vəziri Mirzə Şəfi ilə müqavilə imzaladı. Bu müqaviləyə görə Fransa Qacar dövlətinə 300.000 tümənə 20.000 silah və digər döyüş sursatı satacaq və dəniz yolu ilə də bu sursatı Buşir limanında təhvil verəcəkdi. 

1864-cü ildə - Naxçıvanı İran sərhədindəki Culfa ilə birləşdirən və Tiflis-İrəvan-Naxçıvan-Culfa teleqraf xəttinin bir hissəsi olan ilk teleqraf xətti istifadəyə verildi. 

1893-cü ildə - Dünya şöhrətli türkoloq alim, şair Bəkir Çobanzadə (1893-1938) Krımın Simferopol qəzasının Qarasubazar kəndində anadan olub. Azərbaycanda dilçilik elmi və türkologiyanın təşək-külü və inkişafında böyük rol oynayıb. Stalin repressiyalarının qurbanı olub.

1907-ci ildə - Görkəmli tarixçi və şərqşünas, akademik, əməkdar elm xadimi Əlisöhbət Sumbatzadə Bakıda anadan olub.

1908-ci ildə - Məşhur fizik Lev Davıdoviç Landau (1908-1968) Bakıda anadan olub. 1962-ci ildə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb. Həmin il ağır avtomobil qəzasına düşüb və səhhətinin pisləşməsi səbəbindən demək olar ki, elmi fəaliyyətlə məşğul olmağı dayandırmışdır.

1919-cu ildə - Azərbaycan Cümhuriyyətinin Əmək Nazirliyi fəaliyyət göstərməyə başladı. Sosialistlərin nümayəndəsi Aslan bəy Səfikürdski əmək naziri təyin edildi.

1922-ci ildə - Gürcüstanda Azərbaycan dilində «Yeni fikir» qəzeti nəşrə başlayıb. 

1923-cü ildə - AK(b)P Mərkəzi Komitəsi Naxçıvan MİK və XKS-nin ləğv olunması və Naxçıvan diyarı İcraiyyə Komitəsinin yaradılmasını qərarlaşdırdı. Naxçıvan Diyar Komitəsi AK(b)P Naxçıvan Diyar Komitəsi adlandırıldı.  

1924-cü ildə -  Görkəmli bəstəkar, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü Şəfiqə Qulam qızı Axundova (1924-2013) Şəkidə anadan olub. 

1950-ci ildə - Zəlimxan Yaqub (Zəlimxan Yaqubov Yusif oğlu) (1950-2016) Gürcüstanın Bolnisi rayonunun Kəpənək-çi kəndində anadan olub. 

1970-ci ildə - Azərbaycanlı siyasi xadim, İranda Məşrutə inqilabının iştirakçısı, İranın ilk Məclisinin üzvü, İranın İngiltərə və Fransada səfiri, İran Senatının sədri, maarifçi Seyid Həsən Tağızadə (1878-1970) vəfat edib. 

1990-cı ildə - 21 yanvarda Moskvada olan Heydər Əliyev Azərbaycan SSR-in Moskvadakı nümayəndəliyinə gələrək 20 yanvar hadisələri ilə bağlı öz kəskin mövqeyini nümayiş etdirdi. O, baş verənlərlə əlaqədar sovet hakimiyyətini günahlandırdı. 

1990-cı ildə - Xalq deputatları şair Bəxtiyar Vahabzadə, yazıçılar Anar və Elçin Ali Sovet Sədrindən fövqəladə sessiya çağırılmasını, hadisəyə qiymət verilməsini tələb etdilər. B.Vahabzadə radio ilə xalq deputatlarına müraciət etdi. Yanvarın 21-də deputatların üçdə birinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin fövqəladə sessiyası keçirildi. Moskvanın hakimiyyət uğrunda didişən kommunist rəhbərlərindən kimi I katib təyin edəcəyini gözləyən yüksək vəzifə sahibləri bu sessiyanın işində, demək olar ki, iştirak etmədilər, hətta onu "qeyri-qanuni yığıncaq" adlandırdılar. 

1992-ci ildə - Azərbaycan İsveçrə Konfederasiyası və Lixtenşteynlə diplomatik münasibətlər qurub.  

1992-ci ildə - Şuşa rayonunun Qaybalı kəndi ermənilər tərəfindən işğal edildi. 

2000-ci ildə - Görkəmli bəstəkar, dirijor, xalq artisti, Üzeyir Hacıbəyov adına respublika mükafatı laureatı Süleyman Əyyub oğlu Ələsgərov (1924-2000) vəfat edib.

2008-ci ildə - Tanınmış Azərbaycan opera müğənnisi(dramatik tenor), Bakı Musiqi Akademiyasında müəllim-profes-sor Lütfiyar Müslüm oğlu İmanov (1929-2008) vəfat edib.