1274
26/02/2018 Belarus Respublikasında Qomel Dövlət Universitetində “Türkmənçay sülh müqaviləsi: hadisələrin 190 illiyinə dair” mövzusunda beynəlxalq elmi konfrans keçirilib.
Forumun qonaqları: tarixçilər, kartoqraflar, diplomatik nümayəndəliklərin, ictimai təşkilatların, muzeylərin və elmi-tədqiqat institutlarının əməkdaşları çıxışlarında XIX əsrin I yarısında dövlətin xarici siyasəti məsələlərinə, 1826-1828-ci illər Rusiya ilə Qacar İranı arasındakı müharibə vaxtı baş verənlərə, Türkmənçay müqaviləsinə, onun dünya tarixində və Cənubi Qafqaz xalqlarının həyatındakı roluna toxunublar. Plenar iclasların və elmi disskusiyaların gedişində İvan Paskeviç, Qriboyedov və d. tarixi hadisə iştirakçılarının həyatı və fəaliyyəti məsələləri də müzakirə olunub. Konfrans iştirakçıları daha sonra muzeyi ziyarət edərək dövrün nadir artefaktları - İmperator I Nikolayın İvan Paskeviçə Türkmənçay sülh müqaviləsi imzalamaq hüququ verən fərmanı, onun qraf titulu əldə etməsi ilə bağlı fərman, onun şəxsi silahı, XIX əsrdə döyüş rəsmləri – ilə tanış olublar.
Konfransda Azərbaycanı AMEA-nın A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun "Ümumi tarix" şöbəsinin müdiri, tarix üzrə elmlər doktoru, professor Tofiq Mustafazadə təmsil edib. “Türkmənçay müqaviləsi və ermənilərin İrandan və Türkiyədən Şimali Azərbaycana köçürülməsi” adlı məruzə ilə plenar iclasda çıxış edən alimimiz konfransın gedişindəki müzakirələrdə də iştirak edib. Məruzəçi R.V.Atoyanın çıxışı ilə bağlı iradlarını da bildirib. Qeyd edək ki, həmin məruzəçi "1826-1828-ci illər Rus-İran müharibəsi ərəfəsi və dövründə rus ordusunun kartoqrafik təminatı" mövzusundakı çıxışında ümumiyyətlə Türkmənçay müqaviləsi barədə məlumat verməsə də tarixçimizə irad bildirərək guya ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına 1828-ci il Türkmənçay müqaviləsindən sonra "geri qayıtdığını" iddia etmişdir. Onun iddiasına görə, 1555-ci il Amasya sülhünə görə İran və Osmanlı imperiyası arasında "Ermənistan" bölünmüş və bundan sonra ermənilər Şimali Azərbaycandan digər ölkələrə köçürülmüşlər. Tarixçimiz onun bu iddasına qarşılıq olaraq əvvəlcə məruzəçiyə "1595-ci il İrəvan vilayəti dəftəri ilə tanış olub-olmaması" ilə bağlı sual ünvanlayıb. Atoyanın bu dəftər barədə heç bir təsəvvürünün olmadığı məlum olub. Tarixçimiz bu sualı ona görə vermişdir ki, əslində 1555-ci il Amasya sülhündən sonra Səfəvi-Osmanlı imperiyaları arasında sabitlik bərqərar olmuş və heç bir köçürülmə hadisəsi olmamışdır. Yanlız XVI əsrin sonu-XVII əsrin əvvəllərindən iki dövlət arasındakı müharibələr yenidən başladıqdan sonra I Şah Abbas cəbhəyanı bölgələrdən bütün əhalini, o cümlədən də azərbaycanlıları dövlətin içərilərinə doğru köçürtdürmüşdü. Buna görə müharibələrdən əvvəlki demoqrafik vəziyyəti ən düzgün əks etdirən sənəd məhz 1595-ci il İrəvan dəftəridir ki, bu dəftərdən də azərbaycanlıların bölgədə tam üstünlük təşkil etməsi aydın olur. Cavab verməyə sözü olmayan Atoyan tarixçi olmadığını, kartoqraf olduğunu bildirmişdir.
Daha sonra Minskdə Belarus MEA Tarix İnstitutunda olan azərbaycanlı tarixçi İnstitut rəhbərliyi və bəzi şöbələrin əməkdaşları ilə görüşlər keçirib. Söhbətlərin sonunda belə qənaətə gəlinib ki, Azərbaycan MEA Tarix İnstitutu ilə Belarus MEA Tarix İnstitutu arasında əməkdaşlıq sazişi bağlamağa ehtiyac var. Belarus MEA Tarix İnstitutun rəhbərliyi operativ surətdə bir saziş layihəsi hazırlayaraq tarixçimizə təqdim edib.