2594    

21/08/2018

Şamaxı tarixi abidələrlə zəngin və rəngarəng relyef formaları ilə seçilən tarixi Azərbaycan torpaqlarından biridir. Niyyətimiz sizlərə Şamaxı tarixindən dərs demək deyil, sadəcə Şamaxının gəzib gördüyümüz tarixi və təbiət abidələri ilə sizləri tanış etmək və səfər təəssüratlarımızı paylaşmaqdır. Bu mənim həyat yoldaşımla ailə kimi ilk səfərim idi. Deyirlər insanı tanımaq üçün onunla yol çıxmaq lazımdır. Mən bunu daha öncə edib yoldaşımı tanımışdım və onun səfər üçün də maraqlı yol yoldaşı olacağına əmin idim. İlk dəfə üçün onu çox dağa-daşa salmaq istəmirdim. Lakin getdiyimiz yerdə qala var idi. Qala da harada olur? təbii ki dağlar qoynunda. Hələ-hələ getdiyin qala Buğurt qaladırsa ləzzəti bir başqa olur  

3-6 avqust tarixləri arasında təşkil etdiyimiz səfər Şamaxıya ilk səfərimiz deyildi, lakin axırıncı da olmayacaq. Çünki Şamaxı elə bir məkandır ki, buranı gəzmək üçün sayılı günlər yetərli deyil. Dincəlmək üçün gözəl meşələri, çayları, şəlalələri, hətta gölləri, sərin bulaqları var. Tarixi sevənlər  müxtəlif tarixi abidələrlə - qədim qalalar, məscidlər, pirlər, muzeylər və Rəsədxana ilə tanış ola bilərlər.

1-ci gün  - 3 avqust   

Şamaxıya yola düşmək üçün fərqli marşrutlar seçə bilərsiniz. Avtovağzaldan avtomobillə adambaşı 6 manata, Şamaxı-Ağsu marşrutu ilə 5 manata getmək olur. Biz Şamaxıya gedərkən marşrutdan, Bakıya qayıdarkən minik avtomobilindən istifadə etdik. Şamaxıya yola düşərkən hava küləkli olsa da isti idi. Avtovağzaldan yola düşəndə saat 12 olardı. Yubana yubana getdiyimizə görə Şamaxıya bir qədər gec – 2-nin yarısı çatdıq. Gedişdə Şamaxıda dayanmaq niyyətimiz yox idi. İlk olaraq qalacağımız Qəleybuğurt kəndinə getməliydik. Bu kəndə getmək üçün ən münasib dayanacaq Şamaxı bazarıdır. Bazarın qarşısından ən tezi saat 12, ən geci isə saat 1-2-də adambaşı 2 manatdan kənd taksiləri - 2 vilis yola düşür. Kəndin yolları asfalt olmadığına görə kəndə getmək istəyənin ya vilisi, ya da nivası olmalıdır. Kəndə getmək üçün biz Qəleybuğurt kənd taksilərinə deyil, taksi kimi xidmət göstərən yol maşınlarına müraciət etdik. Əvvəlcə bizə 20 manata təklif etdilər, daha sonra Turan adlı sürücü "sizi yarı qiyməti apararam" deyib bizi razı saldı. Şamaxı şəhərindən 20 km şimal-qərbdə yerləşən kəndə gedən yolun 11 km-i asfalt yol olsa da, 9 km-i çayın içindən də keçən torpaq yollardır. Deyilənə görə artıq kəndə bu il yol çəkiləsidir. Yol boyu diqqət edib gördük ki, artıq ilkin daşlı-torpaqlı təbəqə döşənilib. Kəndə çatanda saat 3-ə işləyirdi. Gedəcəyimiz ünvan kəndin yuxarısında yerləşən, son səfərimizdə bizi qarşılayıb qonaq edən Şamaxı rayon Qaleybuğurd Bələdiyyəsinin sədri Qahir Sadıqovun evi idi. Şamaxıda da, Qəleybuğurtda olduğu kimi hava isti olsa da, nisbətən sərinlik hiss olunurdu. Kəndə çatanda çox yorğun idik. Qahir bəygilə çatanda bizi evin sahibəsi, həkim İradə xanım qarşıladı. Dediyim kimi evləri kəndin yuxarısında yerləşirdi. Buğurt məscidi, Qəleybuğurt kənd ərazi dairəsi üzrə nümayəndəliyi, tibb məntəqəsi də evlərinin qarşısındakı küçə boyu yerləşir. Kəndə çatıb qarnımızı doyurduqdan sonra bir qədər dincəldik. Bakının rütubətli havasından təbiət qoynunda yerləşən bir kəndə üz tutmuşduq. 3 saatlıq yuxu bizə aradığımız rahatlığı verdi. Axşam tərəfi kənddə gəzintiyə çıxdıq. Məscidin aşağısı ilə əvvəlcə dərəyə düşdük, dərədən də üzü dağa tərəf qalxan yol boyu getdik. Bu yol Keçmədin kəndinə aparan qısa yoldur. Lakin biz Keçmədin kəndinə deyil, bir qədər yol boyu getdikdən sonra üzü çaya doğru – aşağıya tərəf yol aldıq. Axşam gəzintisi zamanı getdiyimiz meşə yolu insana dinclik verirdi. Çayın yatağına düşən yolda sərin bulaqdan suyumuzu tədarük etdik. İsti havalarla əlaqədar çayda da su az idi. Keçmədin kəndi istiqamətində bir qədər çayla hərəkət etdik. Yoldan keçən Keçmədin kənd sakini – Nazim bizi maşını ilə Keçmədin kəndinin ayağına qədər apardı. Evinə qonaq çağırsa da biz gecəyə düşməmək üçün təşəkkür edib geriyə doğru yol aldıq. Təbiətdən zövq ala-ala gəldiyimiz yolla qayıtdıq. Buğurt məscidinə çatanda saat 9-a işləyirdi. Axşam yeməyinə kələm dolmasından nuş edib Qahir bəylə həmsöhbət olduq. Beləcə bu günü başa vurduq. İlk gün demək olar ki, meşə və çay gəzintisindən ibarət oldu. 

2-ci gün – 4 avqust  

Bu gün yolumuzu Keçmədin kəndi və Qaladərəsi kəndindən salacaqdıq.

Keçmədin kəndinə getmək üçün Qəleybuğurt kəndindən çıxıb kəndin yuxarı başı ilə dərədən keçib sağ tərəfə doğru dağın üstünə doğru yol aldıq. Qahir müəllim telefon xətlərinə qədər açıq tala olan hissəyə qədər gedib oradan sağ tərəfə doğru düşməyimizi demişdi. Biz də elə etdik. Düz Keçmədin kəndinin içərisinə düşdük. Buğurt qalasına Keçmədin kəndindən də qalxmaq mümkündür, lakin abidələrin çoxunu həmin istiqamətdə görmək olmur deyə biz Qaladərəsinə getməliydik. Keçmədin kəndinə çatanada yolumuz kəndin tarix müəllimi, Buğurt qalası ilə əsər müəlifi Cəmşid müəllimin evinin yanından düşdü. Özü Bakıda olduğundan onunla söhbət etmək imkanımız olmadı lakin həm Cəmşid müəllimin, həm də Hüseyn Ciddinin Buğurt qalası ilə bağlı əsəri ilə tanış olduğumuza görə məlumatlarımız yetərli qədər var idi.

Keçmədin kəndi ətrafı uca dağlar, qaya qapçaqdan axan şəlalələr, dağ çayı, səfalı bulaq və sıx meşə ilə əhatəlidir. Kəndin adı ilə bağlı belə bir rəvayət var ki, Səfəvi şahı Buğurt qalasını mühasirəyə alıb şirvanşaha bildirir ki, təslim olduğu təqdirdə onun qanından keçəcəkdir, daha doğrusu, şahı öldürməyəcəkdir. Şirvanşah qaladan enir və indiki Keçmədin kəndi ərazisində təslim olur. Lakin şah, Şirvan hökmdarını öldürüb, onun yerə tökülmüş qanının üstündən keçir. Həmin tarixdən bu kəndin adı Keçmədin (Şirvanşahın qanından keçməmək nəzərdə tutulur) qalır.

Lakin biz bu kənddən keçib Qaladərəsinə doğru hərəkət etdik. Bunun üçün əvvəlcə kəndin aşağısına doğru çaya düşdük, daha sonra çaydan sağa tərəf maşın yolu ilə hərəkət etdik. Qalaya gedən yol üstündə Cavid bulağında suyumuzu təzələdik. Yolüstü böyürtkən yığıb meşənin içi ilə uzanan maşın yolu ilə Qaladərəsi kəndinə doğru hərəkət etdik. Yo üstü gözoxşayan mənzərə insanı valeh edirdi. Şimalda Ülgüc dağı, qərbdə və şərqdə isə meşəliklər diqqəti cəlb edirdi. Qalaya 5,5 km, Xalıt şəlaləsinə isə 6 km yol olduğunu göstərən löhvələr qoyulmuşdur. Lakin bu o qədər də inandırıcı deyildi. Məsafə yazılandan qısa idi. Biz dincələ-dincələ cəmi 35-40 dəqiqəyə düz qala ilə üzbəüz evin qarşısına çatmışdıq. Həmin yerdən də qalaya o qədər də çox məsafə yox idi. Qaladərəsi kəndinə qədər bələdçiyə ehtiyac duymadıq. Kəndə çatanda isə ilk rastımıza çıxan evlərdən birindən qalaya yolu soraqladıq. Nə yaxşı ki soraqladıq. Bir qədər dincəlməyə ehtiyacımız var idi. Həmin gün qonaq olduğumuz ev də qonaqlı-qaralı idi. Ev sahibəsinin övladları və nəvələri istirahət üçün kəndə gəlmişdilər. Bizi də çox səmimi qarşıladılar. Bizi ilk dəfə görsələr də sanki çoxdan tanıyırmışlar kimi rəftar etdilər. Evlərinə dəvət etdilər. Evdə bir qədər dincəlib çay içdik. Yemək təklif etdilər, lakin biz əvvəlcə qalaya qalxıb düşmək istədiyimiz dedik. Sağ olsunlar. Çayımızı içəndən sonra ev sahibəsi bizi qalanı gəzdirməsi üçün oğlu Kamilə bələdçilik etməyi tapşırdı. Qalaya gedən yol var idi. Rahat gediləsi bu cığırlar meşənin içərisi ilə bəzən çox meylli olsa da Keçmədin kəndindən çıxmaqdan daha rahatdır. Bu iki yol arasındakı fərq birinin çətin, lakin qısa, digərinin asan, lakin uzun olması idi.

Qalanın şərq tərəfində meşəliklə örtülü Qaladalı adlı dərə vardır. Bu dərə şimaldan cənuba doğru göz işlədikcə davam edir. Dərənin qərbində Topxana adlı kənd yerləşir. Yerli əhalinin söylədiyinə görə vaxtilə düşmənlər buradan qalanı top atəşinə tutmuşlar. Topxana adı isə bu hadisə ilə əlaqədar meydana çıxmışdır. Qala yerləşən dağ hər tərəfdən uçurumla əhatə olunur. Qalaya çıxmaq üçün nisbətən əlverişli yol qərb tərəfdədir. Burada dağın döşü boyu meşəlik içərisində ön istehkamlar tikilmişdir. Bu maneələri ötüb keçdikdən sonra dağın lap zirvəsində yerli əhalinin «Şah evi» adlandırdığı narınqala tipli başqa bir istehkam vardır. O, hər tərəfdən uçurumlu qayalarla əhatə olunur. Buraya çıxmaq olduqca təhlükəlidir. Topxana istiqamətində kəndin aşağısına, Ağsu çayına doğru Çağan adlı məntəqə də var. Kamil bizə həm bu, həm də digər məntəqələr barədə maraqlı məlumatlar verdi. Təbii ki, onun dedikləri daha çox eşitdiklərinə əsaslanırdı. Lakin maraqlı məlumatlar idi. Qala dağın beli ilə tikililərlə müşayiət olunur. Buğurt qalası öz tikintiləri və istehkamları etibarilə olduqca nəhəng və mürəkkəb bir quruluşa malikdir. Böyük bir sahəni əhatə edən bu qalanın tikilməsində saysız-hesabsız insan qüvvəsi, dövrün məharətli memar, bənna və daş yonanları iştirak etmişlər. Bu tikintilərin hər bir guşəsində donmuş insan əməyi öz ahəngdarlığı ilə indi də səslənməkdədir. Şübhəsiz ki, bu barədə ətraflı fikir söyləmək bizim səlahiyyətimizdən xaricdir. Ancaq bunu deyə bilərik ki, başqa orta əsr qalaları kimi bu qala da öz istehkamlarına görə iki hissədən: ön istehkam və narınqaladan ibarətdir. Birincinin tikilişində çay daşı və böyük həcmli yonma daşlardan istifadə edilmişdir. Narınqala isə ancaq yaxşı yonulmuş daşlarla tikilmişdir.

Qalanı cənuba doğru gəzib meşənin içi ilə Kamil gilin evinə geri döndük. Qarnımızı doyurduqdan sonra Məcid göl adlanan yerə doğru yol aldıq. Kamilin bələdçiliyi ilə əvvəlcə Məcid gölü gördük, daha sonra onun dayısı – arıçı Ceyhun kişinin bağında yerləşən Soyuqbulağa getdik. Xalıt şəlaləsində su az olduğuna görə ora səfərimizi suyun bol olacağı bir vaxta ertələdik. Xalıt şəlaləsi Qaladərəsi kəndində bir o qədər də aralıda deyil. Axşamtərəfi Qaladərəsi kəndindən Qəleybuğurt kəndinə geri qayıtmaq üçün Kamil gilə döndük. O bizi qohumları – biologiya müəllimi, Qahir müəllim gilin qapı qonşusu Hacı müəllimlə yola saldı. Geri dönüşdə qaraqınıq, kəkotu kimi faydalı otlar, zoğal topladıq. Arıçı Ceyhundan Qaladərəsi balı almaq fürsətimiz də oldu. Beləcə daha bir maraqlı günü başa vurduq.

Qəleybuğurt kəndinə qonaq getmiş olmasaydıq mütləq bu kənddə qalardıq. Çünki bu kənddə daha çox maraqlı yerlər var. Tarixi abidələri - xüsusilə də qalası, meşələri, çayı, gölü, şəlalələri, həm də bol-bol sərin bulaqları istirahətinizi daha da maraqlı edə bilər. Çox münasib qiymətə də kirayə evlər tapmaq olur. Bu qədər mənzərəli, sakit bir ərazidə münasib qiymətə kirayə evlər tapmaq ailəsi ilə istirahət edən hər bir şəxs üçün arzuolunan haldır.