10247    

21/08/2018

Şamaxı səfərimiz davam edir. İlk iki günlə müqayisədə gəzib gördüklərimiz növbəti iki gündə daha çox və daha rəngarəng idi. Arzusunda olduğumuz Azərbaycanın ən qədim məscidini, Şamaxı rəsədxanasını və başqa maraqlı yerləri gəzib gördük...

Şamaxı səfərimizin 3-cü günü – 5 avqust

Bu gün üçün nəzərdə Dədəgünəş kəndinə səfər etməyi planlaşdırırdıq. Bu dəfə səfərimiz ikilikdə olmayacaqdı. Qahir müəllim də ailəsi – qızı və yoldaşı ilə bizə qoşuldu. Dədəgünəş kəndi rayon mərkəzindən 12 km şimal-qərbdə, Şamaxı – Dəmirçi şose yolundan 6 km, Ağsu çayının sol sahilindan 3 km aralı, dağ ətəyindədir. Biz Qəleybuğurt kəndindən pirə 25 dəqiqəyə gəlib çatdıq. Kənd adını oradakı Dədəgünəş pirinin adından almışdır. Yerli əhali bu piri Piri-Sultan Dədəgünəş adlandırır. Dədəgünəş türbəsi 1602-1603-cü illərdə tikilmişdir. Məqbərədən tapılmış kitabədə belə yazılmışdır: “Bu qəbir, mərhum bağışlanmış, xoşbəxt şəhid olmuş, əhalinin iftixarı, yüksəklərin və böyüklərin görkəmlisi, möminlərin yol yoldaşı, həqiqəti meydana çıxaran kəramət sahiblərinin rəisi, Dədəgünəş övladlarından Şeyx Dədəqulunun oğlu Şeyx Məhəmmədindir (1602)”. Zəngin təbiəti və müalicə suları ilə məşhur olan Dədəgünəşdə rəvayətlərə görə orta əsrlərin məşhur elm mərkəzlərindən biri yerləşmişdir. Mənbələrə görə, Dədəgünəş məşhur Azərbaycan şairi Əfzələddin Xaqaninin əmisinin ləqəbi olmuşdur. Bu barədə biz pirin üzərində qoyulan qara xatirə löhvəsində də təsadüf etdik. Həmin löhvədə belə yazılmışdı: “Dədəgünəş ləqəbi XII əsrdə yaşayıb-yaratmış məşhur Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Əfzələddin Xaqaninin əmisi Kafiəddin Ömər ibn Osmana xalq tərəfindən verilmişdir. Dədəgünəş kəndinin adı da onunla əlaqədardır”. Pirin ərazisində qədimi qəbristanlıq, aşağı tərəfində isə Kürdəmir rayonu, Şıxımlı kənd sakini tərəfindən valideynləri və qardaşı Sabir Səttar oğlu Osmanovların şərəfinə 2007-ci il, 16 sentyabr tarixində tikilmiş kiçik istirahət mərkəzi də mövcuddur. Piri ziyarət edib Qahir müəllimin ailəsi ilə bir qədər orada dincəlib xatirə şəkli çəkdikdən sonra Qəleybuğurt kəndinə geri döndük. Kənddə baytar Yaşar bəyin oğlu Pünhanın toyu var idi. Qahir bəy yoldaşımla məni də toya dəvət etdi. Palatka toyunda çoxdandır iştirak etmirdim. Toyda 1562-ci ildə məşhur ingilis səyyahı və taciri Antoni Cenkinsonun Şirvan hakimi Abdulla xan Ustaclının qonağı olması yadıma düşdü. Həmin qonaqlıq zamanı Xan onu nahara dəvət edib və süfrəyə 290 adda milli isti və soyuq yemək, salat, qəlyanaltı və çərəz düzdürmüşdü. Doğrudur, Cenkinson xanın qonağı idi, biz isə sadə baytarın. Yenə də qarnımızı doyuracaq qədər növbənöv yeməklə var idi. Toyda 3 saat oturub qaldığımız evə geri qayıtdıq. Evdə çantamızı hazır edib kəndin aşağısına düşdük. Kənddən Avaxıl, Pirqulu istiqamətində getmək qərarına gəldik. Lakin çay yatağı boyu axının gətirdiyi iri daşlar, çay kənarı tikan kolları, bataqlıq gəzintimizi qısa etməyə vadar etdi. 2-3 saatlıq yürüş sonrası geri dönüb qaldığımız yerdə çaydan-sudan içib, yemək yeyib səhər Qəleybuğurt kəndindən Şamaxı şəhərinə qayıtmaq üçün hazırlıq gördük. 3 günlük Qəleybuğurt qonaqlığımız yavaş-yavaş başa çatırdı. Səhər Şamaxıya qayıtmaq üçün Qahir bəy kənd taksisi ilə əlaqə saxladı. Səhər saat 7-də yola düşəcəkdik. Bu dəfə gediş haqqımız adambaşı 3 manat təşkil edəcəkdi. Sabah bizi daha uzun bir gün gözləyirdi. Beləcə bu günü də maraqlı formada başa vurduq.

4-cü gün – 6 avqust

Səhər saat 7-də Şamaxı şəhərinə yola düşəcəyimizə görə tezdən oyanıb səhər yeməyimizi yedik. İradə xanım həmişəki kimi bizim əziyyətimizi çəkdi. O bu 3 gün ərzində həm qonağı olan bizi, həm 4 kəndin yeganə həkimi kimi xəstələrini, həm də ailəsini bir an belə diqqətsiz qoymamışdı. Kənddən gözəl təssüratlarla ayrılırdıq. İradə xanımın bağında son dəfə gəzdik. Bağdakı növbənöv güllərdən bir daha həzz aldıq. Səhər saat 7-də Qəleybuğurtdan kənd maşını ilə Şamaxıya doğru yol aldıq. Şamaxıya çatanda ilk getdiyimiz ünvan Şamaxı bazarı oldu. Bazar səliqəli idi. Bazarda rastımıza çıxan Mədrəsə kəndinin sakini, Məhsəti türkü olan bir satıcı xanımdan Mədrəsə balı aldıq. Qeyd edim ki, Mədrəsədə Azərbaycan türkləri ilə yanaşı Axıska türkləri də məskunlaşıb. Yüngülvari bazarlıq sonrası Heydər Əliyev Mərkəzi yerləşən parka doğru yol aldıq. Bizə Qabil adlı Təklə kəndindən olan bir şəxs bələdçilik etdi. O bizi təkidlə qonaq çağırsa da biz məqsədimizin evdə oturmaq deyil, Şamaxını gəzmək olduğunu əsas gətirib əvvəlcə parka doğru yol aldıq. Parkda qısa qəlyanaltı fasiləsi edib Heydər Əliyev Mərkəzi ilə tanış olduq. Mərkəzdə bizi səmimi qarşıladlar. Mərkəz səliqəli idi. Orada konfrans zalı, elektron kitabxana otağı, rəsm otağı ilə tanış olduq. 2-ci mərtəbəsində Heydər Əliyevin həyat yolu ilə bağlı qoyulan sərgiyə tamaşa etdik. Oradan Sabirin ev muzeyini soraqladıq. Dedilər parkdan üzüaşağıya Minaxora tərəf gedin və 3 yolu soraqlayın sizə yolu göstərərlər. Orada səma altında teatrın yanında xidmətçilərindən Minaxora yolu bir daha soraqladıq. Seyid Əzim Şirvani küçəsi boyu Sabirin ev muzeyinə doğru yol aldıq. Muzeydə ekspozisiyanın tam qurulmadığı deyildi. Buna görə də muzeyin yalnız çölündə aparılan maraqlı təsvirlərlə tanış olmaq imkanımız oldu. Muzeyin girişində Mirzə Ələkbər Sabirin əsərlərinin süjet xətti əsasında mərkəzində Sabirin özü ilə olmaqla ətrafında da personajları təsvir olunmuşdu. Oradan Seyid Əzim Şirvani parkına doğru- aşağıya doğru yol aldıq. Parkda bircə dənə də olsun oturaq yox idi. Park baxımsız vəziyyətdə idi. Parkda bir qədər atışdırıb Şamaxının qədimi Cümə məscidinə doğru yol aldıq. Məscid parkın yaxınlığında idi. Turistlərlə dolu olan məscid nəinki Şamaxının, bütövlükdə Azərbaycanın ən qədim məscididir. 743-cü ildə inşa edilmiş məscid Cənubi Qafqazda Dərbənd cümə məscidindən (734-cü ildə inşa edilib) sonra ən qədim məsciddir. Orta əsrlərdə bir neçə dəfə bərpa edilmiş məscid 1856 və 1902-ci illərdə baş vermiş Şamaxı zəlzələləri zamanı dağılmış, birinci dəfə Qasım bəy Hacıbababəyov, sonra isə İosif Ploşko tərəfindən bərpa edilmişdir. 1918-ci ildə ermənilər tərəfindən Şamaxıda törədilən soyqırımı zamanı yandırılmış və məsciddə son restavrasiya işləri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamına əsasən 2010-2013-cü illərdə aparılmışdır. Məscidi ziyarət etdikdən sonra diyarşünaslıq muzeyin doğru getdik. Muzey avtovağzala yaxın idi. Lakin muzeyə çatanda məlum oldu ki, ora da təmir olunur. Muzeyin həyətində Şamaxının görkəmli xadimlərinin büstü qoyulmuşdu. Muzeyin həyətində yenə fasilə etdik, oradan da kəsə yolla Şamaxının Şəhidlər xiyabanına qalxdıq. Şəhidlər xiyabanından Şamaxı şəhərini rahat müşahidə etmək olur. Xiyabanın yuxarısında eksponat kimi qorunub saxlanılmış istifadəsiz qırıcı təyyarə var idi. Orada bir az dincəlib parkdan Şamaxı rəsədxanasına doğru yol almaq üçün Şəhidlər Xiyabanının aşağısında dayanan, əvvəllər meşə işçisi olan orta yaşlı bir dayıya yaxınlaşdım. O rəsədxanaya daha rahat getmək üçün marşrutla Dostluq kafesinin yanına düşüb ordan adambaşı 2 manata taksi ilə, 1 manata isə marşrutla gedə biləcəyimizi dedi. Dostluq kafesinin yanına çatanda marşrutu gözləməyə hövsələmiz olmadı deyə Avaxıla doğru 2 manata aparan taksi ilə yol düşdük. Kənddə ən ucuz ev 30 manatdır. Lakin o qiymətə bu vaxtlarda ev tapmaq demək olar ki, mümkün deyil. Kəndin yuxarısında, daha doğrusu yol qırağında rəsədxananın keçəndən sonra 30 manata kirayə verilən evlər olan istirahət mərkəzi var. Doğrusu Avaxıl kəndində qalmağı düşünürdük. Kəndin sərin və təmiz havası insanı valeh edir. Bu kənd rayon mərkəzindən 19 km şimal-qərbdə, Meysəri silsiləsinin cənub ətəyində, Ağsu çayının yuxarı axınındadır. Avaxıl kəndinin adının mineral sulu bulağın adı ılə bağlı olduğunu söyləyənlər vardır. Lakin Avaxıl toponimi haqqında daha maraqh və təbii şərait xüsusiyyətini əks etdirən fikir daha uyğun və inandırıcı hesab edilməlidir. Avaxıl rayonun səfalı güşəsində yerləşmiş, məşhur Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası buradakı Pirqulu yaylasındadır. İlin 200 günü buludsuz və günəşlı olur. Avaxıl – “hava xor” və ya “havaxur” sözünün dəyişilmiş formasıdır ki, günəşli hava, demək olduğu həqiqətə daha çox uyğundur. Kənddə XIX əsrə aid məscid binası və hələ tam öyrənilməmiş qədim qəbristanlıqlar mövcuddur. Təəssüf ki, Avaxılla tanışlığımız qısa və qiyabi oldu. Avaxılda qalmayıb rəsədxananın gəzmək qərarına gəldik. Rəsədxanaya giriş bizə pulsuz başa gəldi. Burada da öyrəndik ki, kirayə qalmaq üçün ən ucuzu 30 manata ev tapmaq olur. Gözəl mənzərəsi olan rəsədxana ərazisində qalmaq da maraqlı olardı. Lakin orada da evlərin hamısı artıq tutulmuşdu. Rəsədxana ərazisi geniş, ətrafı meşəlik və sakitçilik idi. Ərazini bir qədər gəzəndən sonra rəsədxana ilə tanış olduq. Muzeylə, səma cisimlərini müşahidə etmək üçün qurğular olan tikililərdən biri ilə bələdçinin köməyi ilə tanış olduq. Nəsirəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası dünyanın ən böyük rəsədxanalarından biridir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının N.Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası 1959-cu ildə, Astrofizika Sektoru və onun Pirqulu Astronomiya Stansiyasının əsasında, Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin qərarı ilə yaradılmışdır. 1960-cı ildən müstəqil elmi-tədqiqat institutu kimi Azərbaycan EA strukturuna daxil edilir. Rəsədxanada elmi tədqiqatlar əsasən “Səma cisimlərinin dinamikası və fizikası” istiqamətinə daxil olan iki problem üzrə aparılır: “Ulduz və dumanlıqlarda baş verən fiziki dəyişkənliklərin kompleks tədqiqi” və “Günəş fizikası, Günəş sistemi cisimlərinin fizika və dinamikası” . Rəsədxana ilə tanışlığımız başa çatdıqda saat 6 idi. Oradan yolumuzu Talışnuru kəndinə salmaq qərarına gəldik. Kəndin adını ilk dəfə idi eşidirdim. Deyilənə görə kəndin adı talış tayfasından olan Nuru kişinin adı ilə bağlıdır. Kənd sakinləri Avaxıldan köçüb gələnlərdir. Kənd tam olaraq sovet dövründə daimi məskunlaşıb. Kəndə getmək üçün rəsədxanadan taksi tutub keçmiş adı Kirovka olan Nağaraxana kəndinə qədər getdik. Nağaraxana kəndi rayon mərkəzindən 14 km şimalda, Şamaxı – Dəmirçi avtomobil yolu kənarında, Nağaraxana yaylasının cənub-qərb yamacındadır. Bu kəndin girəcəyində və bir qədər də içərisinə doğru asfalt yoldur. Lakin Talışnuru kəndinə qədər 8 km-lik yol torpaq yoldur. Yolu əvvəlcə piyada getmək qərarına gəldik. Xoşbəxtlikdən rastımıza kənd istiqamətində yerləşən bulağa düşən yol maşını ilə rastlaşdıq. Yol üstü kənddə modul tipli məktəb tikmək üçün konstruksiya aparan Çingiz adlı məktəb direktoru ilə rastlaşdıq. O bizə bulaqdan kəndə yolun uzun olduğunu deyib öz maşını ilə aparmağı təklif etdi. Qısası nəhayətdə kəndə məhz onun maşını ilə çatmaq qismət oldu. Lakin kənddə qəbirstanlıqdan və kəndin adından savayı maraqlı nəsə yox idi. Ona görə də kəndin qəbristanlığını və bir qədər də kəndi gəzdikdən sonra Bakıya qayıtmaq qərarına gəldik. Bakıya qayıtmaq üçün gəldiyimiz Nağaraxana kəndinə, oradan Şamaxı şəhərinə, oradan da Bakıya geri qayıtdıq. Bakıya dönüşdə təsadüfdən daha 3 Talışnuru kəndindən olan sakinlə yol yoldaşı olduq. Beləcə Şamaxıya ilk ailə səfərimiz başa çatdı.   

Dədəgünəş pirindən şəkillər

Qəleybuğurt kəndindən şəkillər

Şamaxı Rəsədxanasından şəkillər

Talışnuru kəndindən şəkillər