BÖLMƏLƏR

VIKIPEDIYAÇILARIN ŞAMAXIDA “YAY DÜŞƏRGƏSI”
Ana səhifə > Xəbərlər > Vikipediyaçıların Şamaxıda “Yay düşərgəsi”
2438    
17/07/2019

Təssüratlarımızı paylaşmazdan öncə Şamaxıda vikidüşərgənin təşkilində əməyi keçən hər kəsə, o cümlədən də “Azərbaycan Vikimedia Könüllüləri” İctimai Birliyinin, "Azərbaycan vikimediaçıları" istifadəçi qrupunun rəhbər heyətinə, Sumqayıt Texnologiyalar Parkı rəhbərliyinə təşəkkürümüzü bildiririk. 

13 iyul

Qəbələdə gənc arxeoloqların yay düşərgəsindən çıxıb birbaşa Şamaxıda təşkili planlaşdırılan vikipediyaçıların yay düşərgəsinə yola düşdük. Tədbir 2 gün müddətində - 13-14 iyul tarixlərində keçiriləcəkdi. Xatırladaq ki, tədbir “Azərbaycan Vikimedia Könüllüləri” İctimai Birliyi tərəfindən təcrübəli və yeni vikipediyaçılar üçün Sumqayıt Texnologiyalar Parkının sponsorluğu ilə təşkil olunurdu.

Vikidüşərgənin məqsədi Azərbaycanda “Vikipediya” hərəkatının gücləndirilməsi, fəal istifadəçilər arasında sıx əlaqələrin və əməkdaşlığın qurulması, yeni könüllülərin cəlb edilməsi, multikulturalizm cəhətdən zəngin olan və qədim tarixə malik Şamaxı rayonu və onun mədəniyyətinə dair məqalələr yaradılması idi. Vikidüşərgədə 35 nəfər iştirak edirdi. Onlardan 10-u yeni, 25-i təcrübəli istifadəçilər idi. Düşərgə müddətində Azərbaycan dilində “Vikipediya”da 50 məqalə yaradılması, bu resursa 200 fotoşəkil yüklənilməsi nəzərdə tutulurdu.

Biz Vikidüşərgəyə çatanda məruzələr artıq başlamışdı. Düşərgə müddətində “Vikistatistika”, “Vikitəhsil”, “Vikicəmiyyət və Vikimedia hərəkatı” “Vikipediyanın təbliği”  mövzularında çıxışlar təqdim olunmuşdu. Mənim həyat yoldaşım Günay Məmmədova ilə birlikdə çıxışım Vikipediyanın təbliğinə aid idi. Maraqlı məruzə alındı. Təəssüf ki, bizə qədər olan çıxışları dinləmək fürsətimiz olmamışdı. Məruzələr başa çatdıqdan sonra tədbir iştirakçıları ilə yemək fasiləsinə çıxdıq. Yeməkdən sonra vikipediyada məqalələr yaradılması prosesinə start verildi. Bu ay vikipediyadanın mövzulu ay layihəsində Texnologiya ayı olduğuna görə məqalələr əsasən həmin istiqamətdə yaradıldı. Lakin digər mövzularda da məqalə yaradanlar oldu. Bu proses yekunlaşandan sonra Şamaxının tarixi abidələrindən bəzilərinə səfər təşkil olundu. İlk səfərimizə Cümə məcidindən başladıq.

Bu məscid 743-744-ci illərdə inşa edilmişdir. Şamaxı cümə məscidi Cənubi Qafqazda Dərbənd cümə məscidindən (734-cü ildə inşa edilib) sonra ən qədim məsciddir. Orta əsrlərdə bir neçə dəfə bərpa edilmiş məscid 1859 və 1902-ci illərdə baş vermiş Şamaxı zəlzələləri zamanı dağılmış, birinci dəfə Qasım bəy Hacıbababəyov, sonra isə Yozef Ploşko tərəfindən bərpa edilmişdir. 1918-ci ildə ermənilər tərəfindən yandırılmış məsciddə son restavrasiya işləri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 24 dekabr 2009-cu il tarixli Sərəncamına əsasən 2010-2013-cü illərdə aparılmışdır. Baş plana əsasən Cümə məscidini üç tərəfdən əhatə edən, tağvari dəhlizlər inşa olunmuşdur. Yenidən bərpa edilmiş günbəz və minarələr isə həqiqətən Azərbaycan milli-memarlıq və nəqqaşlıq sənətlərinin şah əsərləri hesab oluna bilər. Məscidin ərazisində ikimərtəbəli inzibati bina, məişət binası, məscidə gedən körpücük yenidən tikilmiş, konfrans zalları, kitabxana, dəstəmaz yerləri və digər otaqlar insa edilmişdir. Şamaxı seysmik zona olduğu üçün məscidin bünövrəsi bir metr dərinliyində dəmir-beton konstruksiyalarla möhkəmləndirilmişdir. Bərpa və yenidənqurma işlərinin yüksək keyfiyyətlə, Azərbaycanın çoxəsrlik milli-memarlıq irsi ənənələrinə uyğun şəkildə yerinə yetirilməsi bütün dövrlərdə əhali arasında müqəddəs ibadət yeri kimi tanınan və yüksək ehtiram göstərilən memarlıq üslubu, qədimliyi və orijinallığı ilə seçilən Şamaxı Cümə Məscidinin yenidən dirçəlməsinə imkan vermişdir. 17 may 2013 il tarixində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin iştirakı ilə əsaslı bərpa edilən və yenidən qurulan Şamaxı Cümə Məscidinin açılışı olmuşdur.

Şamaxı Cümə məscidinin axundu məscidin tarixi barədə müəyyən məlumatlar verdi. Axunddan Şamaxı Cümə məscidi divarları daxilində dəmirlərin hansı məqsədlə qoyulduğunu soraq etdim. O da cavabında bunun zəlzələlərə qarşı tikilinin əsnəkliyini təşkil etməkdən ötrü qoyulduğunu dedi. Məscidi ziyarət etdikdən sonra İmadəddin Nəsiminin qardaşı – Şah Xəndanın qəbri olması ehtimal olunan türbəyə baş çəkdik. Türbədə təmir işləri gedirdi. Türbə yonulmuş sal daşlarla tikilib. Səkkizguşə formada olan bu türbənin yuxarı hissəsi günbəz şəklindədir. İçərisində iki qəbir var. İddialara görə, məzarın biri Nəsiminin qardaşı Şahxəndana, o biri isə həyat yoldaşına aiddir.

Türbə və onun içərisindəki məzarlar baxımsız vəziyyətdədir. Baş daşlarındakı yazılar oxunmaz haldadır, sinə daşlarının isə hər ikisi ortadan parçalanıb. Abidə yaxınlığında kran, abidənin içərisində arabanın olması təmirin getdiyindən xəbər verir. Lakin türbə içinə arabanın qoyulması da xoş hal deyildi. Bu türbəni ziyarət etdikdən sonra Yeddi gümbəz türbələrini ziyarət etdik.

Birinci türbə Şirvan xanı Ağası xanın qardaşı Məhəmmədhüseyn bəyin oğlu Şıxəli bəyin xatirəsinə 1816-cı ildə, ikinci türbə Ağası xanın adı kitabədə pozulmuş oğlanlarından birinin xatirəsinə 1806-cı ildə, üçüncü türbə Bibixanım bəyimin (Ağası xanın xanımı, Mustafa xanın anası, Səfərəli sultanın qızı) xatirəsinə 1807-ci ildə, dördüncü türbə Mustafa xanın xanımı, Şəki xanı Səlim xanın qızı Asiya bəyimin xatirəsinə 1810-cu ildə, altıncı türbə Mustafa xanın xanımı, Qazıqumuq xanı Surxay xanın qızı Xan Bikənin xatirəsinə 1847-ci ildə, yeddinci türbə Mustafa xanın oğlu Azad xanın xatirəsinə 1865-ci ildə inşa edilib. Beşinci türbə tamamilə dağıldığı üçün kitabə və başdaşılar oxunmamışdır. Bütün türbələr Şirvan xanlığının Sərkər sülaləsinin üzvlərinə aid xatirə abidələridir.

Bu türbələrin də əksəriyyəti baxımsız vəziyyətdədir və kol-kosla doludur. Yeddi Gümbəzdən sonra şair, satiranın ustadı, ictimai xadim Mirzə Ələkbər Sabirin məzarını ziyarət etdik. Sabirin ev muzeyinə bir il öncə ziyarət etmək üçün gəlmişdik. Lakin təmir başa çatmağından muzeylə tanışlıq fürsətimiz olmamışdı. Bu dəfə də şairin məzarını ziyarət etsək də ev muzeyini görə bilmədik. Şairin məzarı üzərində əvvəllər məqbərə olduğunu deyən bələdçi hər il 3-4 dəfə məqbərəni bərpa etməyə məcbur qaldıqlarına görə qohumlarının istəyi ilə qəbir üzərindəki köhnə məqbərəni söküb yeni formada restavrasiya ediblər. Hətta maraqlıdır ki, şairin məzarı yerləşən yerə qədər məsafə 1911 addımdır, yəni şairin ölüm tarixi ilə üst-üstə düşür. Bunu da bələdçidən öyrəndik. Sadəcə maraq xətrinə qeyd etmək istədik. Bu ziyarət sonrası qaldığımız Şamaxı Olimpiya Mərkəzinə geri dönüb şam yeməyimizi yedik. Axşamı isə müxtəlif stolüstü oyunlar oynamaqla günümüzü başa vurduq.

14 iyul

Səhər saat 9-da səhər yeməyində düşərgə iştirakçılarına yığışmaq tapışırılmışdı. Yemək sonrası əşyalarımızı toplayıb avtobusa yüklədik. Çünki Seyid Əzim Şirvani adına Şamaxı Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi və Dəmirçi kəndini ziyarət etdikdən sonra günorta yeməyi üçün düşərgəyə qayıdıb daha sonra Bakıya yola düşəcəkdik.

Şamaxı Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyini 2018-ci ildə ziyarətə gələndə muzey təmirdəydi. Muzey gözəl təmir olunmuşdu. Bəzi xırda səhvləri nəzərə almasaq ürəkaçan vəziyyətdə idi. Bələdçimiz Türkan Qarayeva bizə ilk öncə muzeyin həyətində olan iki daş kişi heykəlinin tarixçəsi, Şirvanın görkəmli şəxsiyyətlərinin - Fələki Şirvani, İzzəddin Şirvani, Əfzələddin Xaqani, İmadəddin Nəsimi, Şirvanşah I İbrahim, Seyid Əzim Şirvani, Mirzə Ələkbər Sabir, Abbas Səhhət, Məhəmməd Hadi, Sultanməcid Qənizadə, Mirzə Məhəmmədhəsən İsmayıl oğlu, Zivər bəy Əhmədbəyov kimi şəxslərin həyatı barədə məlumat verdi. Daha sonra muzeyin içərisi ilə tanış olduq. Muzeydə qoç fiqurları, 1925-ci ilə aid köhnə əlifba ilə nəşr olunmuş Türk ədəbiyyatı tarixi, Azərbaycan ədəbiyyatı əsərlərinin nüsxələri, qədimi saxsı qablar, çıraqlar, şamdanlar, daş kişi heykəlləri, müxtəlif dövrlərə aid sikkələr, geyimlər, silah sursatlar, bəzək əşyaları, müxtəlif növ məişət əşyaları, repressiya qurbanlarının xatirəsinə löhvə və başqa maraqlı əşyalar var idi.

Muzey müasir üslubda qurulmuşdu. Şamaxı seysmik zona olduğuna görə tarixi zəlzələlərlə doludur. Bu zəlzələrin tarixi barədə məlumat verən xüsusi otaqda videoçarx nümayiş olunurdu. Şamaxının müxtəlif dövrlərinin tarixinə, mədəniyyətinə dair videoçarxları nümayiş etdirən ekranlar quraşdırılmışdı. Bu videoçarxlarda məlumatlar Azərbaycan dilində səsləndirilir və aşağısından ingilis dilində subtitrlər gedirdi.

 

Muzeylə tanışlıq sonrası xatirə şəkli çəkib Şamaxının Dəmirçi kəndinə doğru yol aldıq.

Dəmirçi kəndi Pirsaat çayının sahilində, Baş Qafqaz silsiləsinin ətəyindədir. Kənd əvvəllər Künəçayın (Dibçay) sahilində salındığına görə Künəçay adlanmışdır. Əhən kəndindən gəlmiş dəmirçi ailələri əvvəlcə mövsümi xidmətlə əlaqədar el yolunun kənarında müvəqqəti yurd, sonralar isə daimi yaşayış məntəqəsi salmışdılar. Kəndin adı sakinlərin məşğuliyyəti ilə əlaqədardır. Bu kənddə indiyə qədər olmamışdıq. Yol sıx duman idi. Fürsəti dəyərləndirib yolu videoya çəkdik və avtobusda vikidüşərgə iştirakçılarından düşərgə ilə bağlı təəssüratları barədə müsahibə götürdük. Dəmirçiçayı keçib Dəmirçi Arxeologiya Muzeyinə çatanda saat 12.30 idi.

Əvvəlcə muzeyin ərazisini gəzdik. Adətimiz üzrə bu dəfə də Vikipediyanın baş hərfi olan W-ni vikidüşərgə iştirakçıları vasitəsi ilə yazıb Qala üzərindən fotosunu çəkdik. Vikidüşərgə iştirakçılarından kimisi çoban papağı və arxalığı ilə şəkillər çəkdirir, kimisi də bu yerdən xatirə olsun deyə satıcının inadla “şah üzüyü” adlandırdığı üzükdən və müxtəlif bəzək əşyalarından alırdı. Biz də öz növbəmizdə Şamaxıya məxsus fəsəli və səməni halvası aldıq. Muzeyi ziyarət etdik. Muzeydə qoyulan məlumat löhvəsində belə bir məlumat öz əksini tapıb:

Şamaxı rayonunun Dəmirçi kəndi ərazisində son antik-erkən orta əsrlər dövrünə aid nekropol aşkar olunub. Nekropolun ərazisi 3 hektara yaxın ərazini əhatə edir. Tədqiqat zamanı yer səthindən təqribən 50-80 sm. dərinlikdə 30-ə qədər daş qutu qəbirləri, qala divarları və yeraltı anbarlar aşkar edilmişdir. Kvadrat formada olan qəbirlərin hamısının divarları çaydaşı və əhəngdaşından ibarət olan qaya parçalarından hörülüb, üstü isə sal daşlarla qapanıb. Qəbirlərdə skelet bükülmüş vəziyyətdə sol böyrü üstə başı əsasən şimal-şərq istiqamətində aşkar olunub. Həmin daş qutu qəbirlərdə Albaniya ilə bağlı kifayət qədər zəngin maddi-mədəniyyət nümunələri qeydə alınıb. Tapıntılar içərisində saxsı, çini məmulatları sayca üstünlük təşkil edir. Daş qutu qəbirlərdə metal nümunələri də qeydə alınıb. Metal əşyalar içərisində silah və bıçaqlar, eləcə də tunc bəzək əşyalarına daha çox rast gəlinir. Bəzi qəbirlərdə skeletin başının altında gümüş cam üzə çıxıb. Elmi cəhətdən çox mühüm tapıntılardan biri həmin camların içərisində skeletin başı altında parça qalıqlarının aşkar olunmasıdır. Bu Azərbaycan ərazisində arxeoloji qazıntılar zamanı tapılmış ən qədim parça nümunəsidir. Bir qəbrin skeletinin yanında qılınc və xəncər də qoyulub. Bu tapıntılar həmin qəbrin ən azı sərkərdə və ya toplum içərisində xüsusi nüfuz sahibi olan döyüşçüyə aid olunduğu ehtimal etməyə əsas verir.    

 

Şamaxı rayonunda yerləşən Dəmirçi Arxeologiya Muzeyi Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə inşa olunub. Muzey binasının inşasına 2018-ciilin fevralında başlanılıb və tikinti işləri avqustda başa çatdırılıb. Birmərtəbəli bina açıq və qapalı ekspozisiya zallarından, iki yardımçı otaqdan ibarətdir. Muzeyin sərgi zalında ümumilikdə 7 bölmə yaradılıb. Bu bölmələri gəzdikdən sonra muzeydən qaldığımız düşərgəyə doğru yol aldıq. Dəmirçiyə gələndə duman çəkilmişdi, Dəmirçidən çıxıb geri dönəndə duman yenə dağı dolanırdı. Yolüstü çay fasiləsi verdik. Çay fasiləsi çal çağırla müşayiət olunurdu. Dinclərini aldıqdan sonra vikidüşərgə iştirakçıları vağzalı ilə düşərgəyə yola salındı. Saat 4-ə qədər düşərgəyə çatıb günorta yeməyini yedik və düşərgənin sonunda iştirakçılara sertifikatlar təqdim olundu. Sertifikatlar təqdim olunduqdan sonra Bakıya doğru yol aldıq. Bakıya çatanda saat 6 tamam idi. Beləcə daha bir maraqlı vikidüşərgə başa çatdı. Bizə qalan xoş təəssüratlar oldu.