814    

27/08/2022

Babadağ əhvalatı - Xınalıq süvariləri Babadağda - Burovdal qonaqlığı

20 avqust, 2022-ci il

2011-ci ildə hərbi xidmətdən qayıtdıqdan sonra həmin ilin noyabr-dekabr aylarından əvvəlcə nəzəri, daha sonra təcrübi olaraq dağçılıq kurslarına qoşuldum. Bu kurslarda çox dostlar qazandım. İnsanı tanımaq istəyirsənsə onunla yol yoldaşı olmaq lazımdır. Hələ hələ bu yol dağlardan keçəcəksə dostu sınamaq üçün bundan daha yaxşı fürsət ola bilməz. Həmin ildə qazandığım dostlardan biri olan Babək Orabanlı ilə ilk dəfə 2012-ci ilin oktyabr ayının 26-da Babadağa yürüş etmək fürsətimiz olmuşdu. 3 nəfərlik macəra dolu yürüş  olmuşdu. Həmin səfər vaxtı yürüşə Lahıcdan başlayıb ordan Burovdal kəndinə, ordan da Babadağın ətəyində yerləşən qurbangaha piyada yürüş etmişdik. Həmin vaxtı düşərgə quracağımız Qurbangaha qədər olan yolu fasilə ilə - iki günə qət etmişdik. Yürüşün 3-cü günü zirvəyə çıxıb düşərkən yolumuzu qısa etmək üçün kluarla düşüb marxalda ilişmişdik. Bu səbəbdən də gecəni qurbangahda keçirməli olmuş və yalnız 4-cü günü Lahıca çatıb yürüşü başa vura bilmişdik. Həmin yürüş vaxtı etdiyimiz səhv getdiyimiz yolu qayıtmaq əvəzinə daha qısa yolu tərcih etməyimiz olmuşdu. Halbuki dağda ən yaxşı yol gedilmiş, sınanmış yoldur. Üzərindən 10 il ötdükdən sonra – 2012-ci ilin avqust ayının 20-də bu dəfə bir başqa səfər yoldaşım Emilin təklifi ilə Babadağa ikinəfərlik yürüş etmək qərarına gəldik. İlk səfərdəki kimi öncə avtovağzaldan Şəki avtobusu ilə Lahıc yoluna gəldik, ordan da Lahıca 15 manata  aparan taksi ilə yola düşdük. Səfərə başlarkən Lahıcla İsmayıllı arasında adambaşı 2 manatdan işləyən marşrutdan xəbərsiz idik. Bunu da yalnız dönüşdə öyrəndik. Yürüşü üçün seçilən gün həqiqətən də ideal idi. Çünki hava İsmayıllıda Bakıdakı kimi aydın, günəşli və yağmursuz idi. Göy üzündə bircə bulud belə yox idi. Lahıca çatıb Burovdal istiqamətində yola düşəndə saat 12-yə 20 dəqiqə işləyirdi. Burovdal kəndi istiqamətində çayı ötdükdən sonra torpaq yolla irəlilədik. Kəndə qədər normal yol var idi. Təbii ki ərazinin relyefli olması və bəzi yerlərdə yolun yarıtmaz olmasına görə bu yollar qışda kəndlilər üçün istər-istəməz xeyli problemlər yaradır. Lahıcı çıxıb Burovdal kəndi istiqamətində gedəndə Girdiman çayını ilk dəfə keçmiş olursan və onda bu çayın qarşıda bizə nə kimi sürprizlər hazırladığını daha yaxşı başa düşürsən. Çayı ötüb yolu bir qədər getmişdik ki, Burovdal bələdiyyəsi yazılmış paslanmış löhvəni görürsən. Burovdal bələdiyyəsi Burovdal, Çəndahar, Həftəsov və Zarat kəndlərini birləşdirir. Yola davam etdikcə yolun kənarında qırmızı, sarı alçalar diqqəti cəlb edirdi. Hələ biraz da irəli gedəndə alma ağacları, zirinc kol bitkisi nəzərə çarpırdı. Adlarını çəkdiyim kəndlərdən savayı Varna kəndinə gedən yolun üzərindən də keçib getdik. Varna toponimi Vornə kimi izah edilir və bu yaşayış məntəqəsi XIX əsrdə Həftəsov kəndindən gəlmiş ailələr Lahıc dilində vornə, yəni küləksiz mənası verən dərədə məskən saldıqlarına görə bu cür adlandırılıb (vor – külək, nə - inkan bildirir). Rayon ərazisində eyni adlı çay, göl və mineral bulaq da var. Varna yolunun kandarından ötüb 20-25 dəqiqə getmişdik ki, Girdiman çayına birləşən iri qollardan biri diqqəti cəlb etdi. Biz adətən Burovdala hərəkət istiqamətində - yolun solu ilə, yəni çaydan bir qədər yuxarıda yerləşən əsas yolla yürüşümüzə davam edirdik. Bəzi yerlərdə ağaclara başlanmış qırmızı sarğılar da nəzərimizdən qaçmadı. Təbii ki, bu əsrlərdən bəri insanımızın yaddaşına hopan ağac kultundan qaynaqlanırdı. İnsanlar hər halda Babadağ yolunu da özlərinə müqəddəs sayıb yolüstü bucür sarğılar bağlamışdılar. Saat 3-ün yarısında artıq Burovdal kəndini görüb çaya doğru yol aldıq. İstər-istəməz kəndə gedən yol çayın içindən keçirdi. Çayı keçib kəndin mərkəzinə çatanda saat 3-ə 20 dəqiqə qalırdı. Birbaşa kənddə I Qarabağ müharibəsi zamanı şəhid olmuş Əzizağa Əhmədağa oğlu Əhmədovun (01.08.1963-27.01.1994) xatirəsinə tikilmiş bulağa doğru yol aldıq və su tədarük etdik. Bir qədər dincimizi alıb kənddə Burovdal camaatı tərəfindən hicri 1329-cu ilin şaban ayında, yəni miladi tarixi ilə 1911-ci ilin iyul-avqust aylarında inşa edilmiş qədim məscidi ziyarət etdik. Məscidin həm iki qapısı, həm də iki pəncərəsi üzərində yazılı kitabə var idi. Kitabələrin hamısını eyni tikiliş tarixi, bir kitabədə məscidin memarı olaraq “Əməl-e usta Novruz”, yəni “usta Novruzun işi”, bir digər kitabədə “Sahib-e Məşhəd-i Mursəl” qeyd olunmuşdur. Əsas kitabədə isə belə yazılıb:

“Qalən-nəbiyyu salləlahu əleyhi və alihi və səlləm / Peyğəmbər salləlahu əleyhi və alihi və səlləm  buyurdu”

“Mən bəna məscidən, fəqad bənallahu ləhu beytən fil cənnəh / Kim bir məscid tiksə, Allah-taala onunçün Cənnətdə bir ev tikər”  

“Qəd bənu hazəl məscidül-şərif cəmaətül Burovdal / Şərif məscidi tikənlər Burovdal camaatıdır”

“Fi şəhri şəbanül müəzzəm 1329 / 1329-cu ildə əzəmətli şaban ayında”.

Tək minarəli Burovdal məscidin ziyarət edib dincimizi də aldıqdan sonra Babadağa gedən yola dəqiqləşdirmə üçün bir daha soraqladıq. Bostanların arası ilə gedib çaya düşməyi və çaydan da keçən maşın yolunun bizi birbaşa ora aparacağını dedilər. Kənddən Qurbangaha yola düşəndə saat günorta 3 tamam idi. Əvvəldə də qeyd etdiyim kimi Girdiman çayının ilk dəfə keçəndə də bizim üçün yolun çətin olacağı bəlli idi. Yol boyu iri-iri çay daşları və bir çox hallarda çayı keçmək zərurətinə baxmayaraq demək olar ki, çayı şalvarımızı çırmalamadan və yaş olmadan keçib yolumuza davam edə bildik. Təbii ki, Lahıcdan başlanan yolun yorğunluğu və çay daşlarının yaratdığı əngəl bizi yordu. Lakin ən nəhayətində çay yatağı boyu yolumuza davam edib Qurbangah istiqamətində dönən yola çata bildik. Babaçayı kimi tanınan və Girdiman çaya birləşən çay qoluna çatanda axşam saat 7-yə 20 dəqiqə işləyirdi. Lakin qarşıda bir saatlıq yolumuz var idi. Yolüstü qarşımıza Şamaxıdan olan bir çoban çıxdı. Yol boyu bir qədər bizi müşayiət etdi. Qurbangaha yarımsaat qala yolumuz ayrıldı. Sanki əllə kəsilmiş və hamarlanmış qayalıq əraziyə gəlib çıxdıq. Ordan da çayın içi ilə qurbangaha çatanda artıq axşam saat 8-in yarısı idi. Hər ikimizi yorğun idi və yolboyu verdiyimiz fasilələrə baxmayaraq hədəfimizdə olan düşərgə yerinə - yəni qurbangaha qədər gəlib çıxmaq istəyimizi reallaşdırmış olduq. Növbəti hədəf isə Babadağa çıxıb düşmək idi. Bunun üçün çadırımızı qurub, qarnımızı doyurub yaxşıca dincəlməli idik. Günəş batdıqdan sonra çay boyu çox soyuq olur. Düşərgə qurduğumuz yer də Həzrət nənə deyilən qəbrin yaxınlığında idi. Dağların soyuğu əməlli hiss olunurdu. Qurbangaha çatanda ora nəzarət edənlərin Şamaxıdan, Göyçaydan olduğunu öyrəndik. Hətta içlərində padar olanlar belə vardı. Yolboyu olduğu kimi düşərgə yerində də itlər bizi ilk qarşılayanlar olmuşdu. Yaxşı vaxta gəlmişdik. Çobanlar kabab çəkirdi. İştahımız çəksə də qonaq olmadıq. Vəilaxır artıq saat 9-da sabahkı yürüş üçün çadırımıza çəkildik. Öncədən sabah gedəcəyimiz cığırı da Qurbangahda soraqladıq. Hər şeyi planlaşdırdıqdan sonra dincimizi almaq üçün günü başa vurduq.

21 avqust, 2022-ci il

Səhər saat 4-də oyanıb yürüş üçün hazırlığa qoyulduq. Artıq 5-in yarısında düşərgə yerini tərk edib zirvəyə doğru yol aldıq. Həzrət nənədən başlanan cığır özü sizi düz zirvəyə qədər müşayiət edir. Bircə dəfə çayı keçib sola, dağlara doğru hərəkət etdik. Sanki Babadağa doğru dağların üzəri ilə aypara çəkirdik. Hava o qədər ulduzlu, aydın idi ki, ay işığında hərəkət etmək həm rahat, həm də daha əlverişli idi. İlk hədəfimiz pilləkanlar deyilən yerə çatmaq idi. Cığırla ziq-zaq yazıb dağ yuxarı qalxdıqdan sonra sola doğru yol Əsəd dağına, sağa doğru isə Babdağının zirvəsinə aparır. Dağın yaşıllıq hissəsini ötdükdən sonra boz dağa doğru keçid edirsən. Yəni daşlı, kəsəkli yollar. Əslində daş-kəsək bizi düz zirvəyə qədər müşaiyət etdi. Yol boyu insanların əsəri, yəni yaratdıqları zibillik aydın görünürdü. Biz yuxarıya doğru hərəkət edib ilk yüksəkliyi qalxana kimi günəş bizi haqladı. Yol boyu üzərinə qırmızı boya ilə hərflər yazılmış daşlar yolu nişan vermək üçündür. İlk yüksəkliyə, yəni Əsəd dağı ilə Babadağı istiqamətinddə yolun haçalandığı dikə çatanda saat 8-in yarısı idi. Aşağı olduqca sıldırımlı idi. Amma olduqca heyrətamiz mənzərə göz oxşayırdı. Dağı yuxarı qalxdığımız cığırlar, düşərgəmiz və çayın yatağı, dağ silsiləsi həqiqətən də çox gözəl idi. Boz dağlara keçib Babadağa gedən yolun 3-də iki hissəsini bitirəndən sonra bir qədər rahatladıq. Çünki yolumuz nisbətən daha az meylli olacaqdı. Xatırladım ki, zirvəyə qədər cəmi 7 saatlıq yolumuz var idi. Düşərgədən zirvəyə qədər isə nə az, nə çox 7.3 km yol qət etməli idik. Boz dağların üzərinə, yəni İsmayıllı yazılan nişanın yanına çatanda uzaqdan 15-20 atlının zirvədən endiyini gördük. Həmin vaxt saat  artıq 10 tamam idi. Atlıların içərisində həm uşaqlar, həm də cavan oğlanlar vardı. Soraqladıq və Xınalıqdan Babadağa ziyarətə gəldiklərini dedilər. Sanki bir süvari bölüyü idi. İlk dəfə idi dağda bu qədər atlını bir yerdə görürdüm. Film kimi idi. Hətta çəkilsə maraqlı bir sənədli film də çəkmək olardı. Onlardan nə qədər yolumuz qaldığını soraqladım. Azı 2 km, yəni 2 saat da gedəcəyimizi dedilər. Atlılar Quba istiqamətində dağdan endilər. Əvvəldə dedik bəlkə tez başa gələr amma zirvəyə gedib 12:15-də çatanda sözlərində həqiqət payının çox olduğunu anladıq. Zirvənin üzərinə qədər cığır aydın görünür. Zirvəyə doğru getdikcə o qədər təpənin yanından ötürsən ki, bu dəfə çatdım deyirsən bir də görürsən ki, cığır təpənin yanından keçir üzərindən deyil. Nəhayətində zirvəyə çatıb üzərində dincimi aldıq və ətrafı ziyarət etdik. Düz zirvədə alaçıq formasında divarları daşlardan olan yarımtikililər var. İnsanların niyyət edərək Fatihə surəsinin yazıldığı löhvəyə bağlanan parçalar var. Bir başqa mərmər lövhə üzərində də fatihə və ixlas surələri sonluğunda da Nadir adlı şəxsin adı qeyd olunub. Üçüncü lövhədə isə Allahu əkbər (3 dəfə), La ilahə illallah, Allahu əkbər (2 dəfə) və lillahil həmd qeyd olunub. Löhvədəki yazının sonunda Sübhan durasan Rüstəm qeyd olunub. Zirvədə bəzi şəhidlərin adları da qohumları tərəfindən çox güman ki, qırmızı boya ilə daşlar üzərinə yazılıb. Zirvəyə çatmaq 7 saata başa gəlsə də düşmək daha rahat başa gəldi. Zirvədən gəldiyimiz yolla da geri döndük. Saat 1-ə işləmiş başladığımız zirvədən düşərgəyə dönüş yolunu saat 4-ə 20 dəqiqə qalmış, yəni 3 saat 25 dəqiqəyə. Düşərgəyə çatan kimi nəfəsimizi dərib çadırımızı yığdıq və yüngülvari qarnımızı doyurub Qurbangaha tərəf yollandıq. Yol maşınları var idi. Bəlkə daha tez və rahat Bakıya qayıda bilərik deyə düşündüm. Amma sadəcə Burovdala qədər əvvəlcə 80 manat, daha sonra 50, ən sonda 30 manat pul qarşılığında apara biləcəyini söylədi qurbangah işçilərindən biri. Təbii ki razı olmadım. Birbaş Burovdala tərəf yol aldıq, yorğun olsaq da Qurbangah olan çay dərəsini elə sürətlə tərk etdik ki, axşamtərəfi saat 5-in yarısında  yola qoyulub artıq saat 6 tamamda dərədən çıxmış və rahat torpaq yolla yolumuza davam edirdik. Daha tez və rahat irəliləməyimizə səbəb gəlişdən fərqli olaraq dönüşdə bacardığımız qədər maşın yolundan çıxmamağımız oldu. Hətta çay içi yollarda belə maşın yolu ilə getdik. Yorğun olduğumuza görə ən yaxşı halda saat saat 9-a işləmiş Burovdal kəndinə çata bildik. Bu dəfə geri dönüşdə çayda bir qədər islandıq və gecəyə düşdüyümüzə görə çadırda deyil, evdə gecələməli olduq. Burovdalın mərkəzidəki mağazaya yaxınlaşdıq və mağaza sahibi Vilayət adlı cavan oğlan bizə gecəni onların evində qalıb səhəri rahat şəkildə Bakıya qayıda biləcəyimizi dedi. Razılaşdıq. Sonra öyrəndik ki, Hidayət kişinin 4 oğul övladından biri olan, bakalavr və magistr pilləsi üzrə biologiya ixtisasını başa vuran Vilayət yenicə əsgərlikdən geri dönmüş və onun gəlişi münasibəti ilə qonaqlıq süfrəsi qurulmuşdu. Hidayət kişinin də razılığı ilə Vilayət bəy bizi süfrəyə dəvət etdi. Beləcə də biz də süfrəyə düzülən təamlardan öz nəsibimizi aldıq. Kabablar, keçi pendiri, kənd çörəyi ləzzət elədi. Yeməkdən sonra istirahətə çəkildik.

22 avqust, 2022-ci il.

Qaldığımız ev tipik kənd evi idi. Divarlara xalça asılmış, divarın bir küncündə çıxıntı üzərində kasalar düzülmüşdü. Yuxarı başda da ailə böyüklərinin fotosu olan iki tablo qoyulmuşdu. Bir tərəfdə də yataq üzərində yorğan-döşək yığılmışdı. Səhər saat 7-də səhər yeməyinə də qonaq olduqdan sonra Hidayət kişi bizi öz maşını ilə 30 manata Lahıcın poçt olan və İsmayıllı bazarına qədər adambaşı 2 manata aparan avtobusun dayanacağına gətirdi. Dayanacağa çatanda saat 8-ə qalırdı. Poçtun yanında körpü üzərində bir qədər gözlədikdən sonra saat 9-un yarısında əvvəlcə Kəpənək dairəsi deyilən yerə doğru yol aldıq. 10-a işləmiş həmin dairəyə çatdıq. Dairədən Bakıya doğru adambaşı 10 manatdan aparan yol maşını ilə yola çıxdıq. Beləcə də İsmayıllı səfərini başa vurduq.