Tərcümeyi-halı

Şərəfəddin Əli Yəzdi Taft kəndində doğulmuşdur. 1415-1419-cu illərdə Fars hakimi Teymuri İbrahim Sultanın xidmətində olmuşdur. Burada Xorasan hakimi Əmir Teymurun oğlu Şahruxun diqqətini cəlb etmişdi. Şahruxun göstərişi ilə Əli Yəzdi məşhur hakim Yunus xanın şəxsi tərbiyəçisi təyin olunmuşdu. 1419-1425-ci ildə ən mühüm əsərlərindən biri olan "Zəfərnamə"ni qələmə almışdı. Əsər böyük sərkərdə və dövlət xadimi Əmir Teymurun hərbi yürüşlərinin təsvirinə həsr olunmuşdur. 1442-1446-ci illərdə Şahruxun nəvəsi Sultan Məhəmmədin xidmətində-Qəzvin, Sultaniyyə, Rey və Qumda olmuşdur. 1447-ci ildə Səmərqəndə getmiş, Mirzə Uluqbəyin yanında qərar tutmuş və onun astronomik axtarışlarında iştirak etmişdi. Şahruxun vəfatından sonra (1447-ci il) doğma kəndinə qayıtmış və ömrünün qalan hissəsini tənha və zahidlik içində keçirmişdi. 1454-cü ildə Taftda vəfat etmiş, orada da dəfn edilmişir.

Əsas elmi əsərləri

Yəzdi 13 elmi əsərin müəllifidir. Bu əsərlərin siyahısına geniş oxucu kütləsinə məlum olan Zəfərnamə əsəri də daxildir. Bu əsərdə XIV əsrin əvvələrində müəllif türk tayfalarının mənşəyinin tarixini, Çingiz xanın 4 ulusunun, Mərkəzi Asiyada və qonşu ölkələrdə mövcud siyasi vəziyyətin tarixini də təsvir etmişdi. Müəllif göstərir ki, mövcud siasi dağınıqlıq və ara müharibələri Əmir Teymurun tarix səhnəsinə gəlişinə səbəb olmuşdu. Yəzdi geniş və tam şəkildə Əmir Teymur tərəfindən Mavərənnəhrdə yradılmış mərkəzləşdirilmiş dövlət barədə məlumat vermişdir.  

Dünya elminə töhfə 

Əli Yəzdiyə daha çox dünya şöhrəti gətirən Zəfərnamə əsəri olmuşdur. Məlum salnamə Əmir Teymur dövrünün hadisələrini tam və ətraflı şəkildə təsvir edir. Əsər XIV əsrin sonu, XV əsrin əvvəllərinə dair nəinki Mərkəzi Asiyanın, hətta Qızıl Orda, Persiya və Əfqanıstanın da tarixi üzrə əsəas mənbələrdən biridir. Əli Yəzdinin ədəbiyyat, linqvistika, astronomiya, musiqi və sufizmin nəzəri problemlərinin işlənməsinə də verdiyi töhfələr əvəzsizdir. 

Dünyada tanınması

Əlişir Nəvainin məlumatına görə, Əli Yəzdi kamil insan və alim keyfiyyətinə sahib idi. Zəfərnamə əsərinin bir hissəsi Lütfi tərəfindən şeirlər formasında  XV-XVI əsrlərdə özbək dilinə, Xatifi tərəfindən fars dilinə tərcümə edilmişdir. XVI əsrin əvvəllərində Məhəmməd əl-Buxari bu əsəri özbək dilinə tərcümə etmişdir. 1822-1823-cü illərdə əsər Xivədə Xudayberdi Xivəki tərəfindən qısaldılmış formada tərcümə edilmişdir. XVIII əsrdə "Zəfərnamə" əsərinin bəzi hissələri fransızcaya (Peti de la Kroa, 1713-cü il), ingiliscəyə (C. Darbi, 1723-cü il) və ruscaya tərcümə edilmişdir. Əsərin mətni 1887-ci ildə Kəlküttədə (Hindistanda), 1958-ci ildə isə Tehranda (İranda) dərc edilmişdir. Əsərin fotofaksimile edilmiş variantı 1972-ci ildə Daşkənddə nəşr edilmişdir. 1994-cü ildə əsərin bir hissəsinin özbəkcəsi nəşr edilmişdir. Daha sonra Daşkənddə iki dəfə əsərin ruscası da dərc edilib. Tarix elmləri üzrə doktor Vaqif Piriyev "Zəfərnamə"dən Azərbaycana aid və digər bəzi maraqlı çıxarışlar edərək, onları dilimizə çevirmiş və bunlar 1996-cı ildə Bakıda kitabça şəklində nəşr olunmuşdur.