Həyatı

İqrar Həbib oğlu Əliyev 1924-cü il 14 martda Bakıda doğulmuşdur. İqrar Əliyev Bakının 18 nömrəli orta məktəbin Azərbaycan bölməsində təhsil almışdır. Onun müəllim sarıdan taleyi həmişə gətirmişdir. Orta məktəbdən görkəmli alim rütbəsinə keçən yol qədər ona mötəbər ədəbiyyat və elm xadimləri dərs demişlər. Azərbaycan dili və ədəbiyyatdan aşağı siniflərdə müəllimi Mikayıl Müşfiq, daha sonra Məmməd Hüseyn Təhmasib olmuşlar. İqrar Əliyevin Azərbaycan dilinə, milli-mənəvi dəyərlərə məhəbbət hissi məhz bu iki ustad müəllimin sayəsində formalaşmışdır. 1940-1945-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU) Tarix fakültəsində təhsil almışdır. 1945-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunun əyani aspiranturasına daxil olmuşdur. İ.Əliyev 1949-cu ildə fəlsəfə doktoru, 1961-ci ildə elmlər doktoru disserta­siyalarını müdafiə etmişdir. İ.Əliyev 1980-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, 2001-ci ildə AMEA-nın həqiqi üzvü, 2003-cü ildə isə Beynəlxalq Elmlər Aka­demiyası Azərbaycan Bölməsinin həqiqi üzvü seçilmişdir. İ.Əliyev 1957-ci il yanvarın 1-dən 1978-ci il yanvarın 17-dək Azərbaycan Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunun Azərbaycanın qədim dövrü tarixi şöbə­sinin müdiri, 1978-ci ildən 2004-cü il iyunun 11-dək həmin institutun direktoru və 1981-1984-cü illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyası İctimai Elmlər Böl­məsinin akademik-katibi vəzifələrində çalışmışdır. O həm də 1945-1974-cü illərdə İ. Əliyev ADU-da (indiki Bakı Dövlət Universitetində) dərs demişdir. İqrar Həbib oğlu Əliyev 2004-cü il iyunun 11-də vəfat edib.

Yaradıcılığı

Qədim yunan və latın dillərini mükəmməl bilən İqrar Əliyev 1962-ci ildə, elmlər doktoru olduqdan sonra Leninqradda akademik V.V.Struve və sair görkəmli rus alimlərinin rəhbərliyi ilə İran filologiyası sahəsində öz biliyini təkmilləşdirmiş, eləcə də Yaxın Şərqin bir sıra ölü dillərini — akkad, qədim yəhudi, şummer dillərini öyrənmişdir. Azərbaycanın qədim tarixi üzrə yeni elmi məktəbin yaradıcılarından biridir və ilk dəfə Qədim Şumer, Assur, Babil, İran, o cümlədən digər Qədim Şərq mənbələrini elmi dövriyəyə cəlb etmişdir. Azərbaycan tarixşünaslığında ilk dəfə olaraq Azərbaycan tarixi ilə sıx çulğalaşan Midiya tarixini tədqiq etməyə başlamışdır. Onun çoxsaylı əsərlərində Midiya mədəniyyəti geniş işıqlandırılıb, Cənubi Azərbaycan və onunla həmhüdud olan əyalətlərin sakinlərinin etnik tarixi problemi dərindən tədqiq edilib. Alimin çoxillik zəhməti uğurla nəticələnmiş və Azərbaycan tarixşünaslığında ilk dəfə olaraq 1960-cı ildə nəşr edilmiş və, istər bizim, istərsə də xarici elm aləmində geniş nüfuz qazanmış fundamental "Midiya tarixi" monoqrafiyasının yaradılması ilə başa çatmışdır. Bu əsəri o 1961-ci ildə Moskvada SSRl Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunda doktorluq dissertasiyası kimi müdafiə etmişdir. Ümumittifaq səviyyəli bir alim kimi formalaşan İqrar Əliyevin fəaliyyəti üç əsas istiqamətdə özünü göstərir: Qədim Şərq filologiyası, arxeologiya və bilavasitə Azərbaycanın qədim tarixi. I.H.Əliyev Azərbaycan Ensiklopediyasının elmi şurasının üzvü olmuşdur. Onun Ensiklopediyada dərc etdirdiyi çoxsaylı məqalələrin çox böyük əhəmiyyəti vardır. Bu məqalələr Azərbaycanın qədim tarixinin, Qədim Şərq fılologiyasının, xüsusilə də Qafqaz Albaniyası tarixi problemlərinin çox böyük dairəsini əhatə edir. Bundan əlavə o, 1979-cu ildə nəşr edilmiş "Azərbaycan tarixi"nin müəlliflərindən biridir. Onun rəhbərliyi və bilavasitə iştirakı ilə 1993-cü ildə geniş bir dövrü əhatə edən daha ətraflı geniş və irihəcmli bircildlik "Azərbaycan tarixi" işıq üzü görmüş, Azərbaycan Elmlər Akademiyasında qədim tarix üzrə ilk elmlər doktoru olan İ.Əliyevin 150-dən çox nəşr olunmuş əsərin, о cümlədən, 10 monoqrafıyanın müəllifıdir. Tarix İnstitutunda İxtisaslaşdınlmış Şuranın Sədri, "Azərbaycan EA Xəbərləri"nin redaksiya heyətinin, Rusiya Elmlər Akademiyasının "Вестник древней истории" jumalının redaksiya şurasının üzvü olmuş İ.Əliyev universitetin tarix fakültəsi qiyabi şöbəsinin dekanı, Qiyabi Pedaqoji institutunda ümumi tarix kafedrasının müdiri olmuşdur. Respublikanın orta və gənc nəsil tarixçilərinin, demək olar ki, hamısı bu və ya digər dərəcədə İqrar Əliyevin yetirmələri sayılırlar. Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Rəyasət Heyəti yanında Toponimika komissiyasının sədri olmuş, elm və texnika sahəsində Dövlət mükafatı komissiyasının və Nizami komissiyasının üzvü idi. Geniş profılli görkəmli azərbaycanşünas və şərqşünas alim bir çox arxeoloji ekspedisiyaların işində, о cümlədən Qəbələ, Şamaxı, Naxçıvan, Ağsu, İsmayıllı, Lənkəran, Astara və s. rayonlarda arxeoloji abidələrin qazılmasında və tədqiq olunmasında bilavasitə iştirak edib, öz əsərlərində həmin materiallara əsaslanaraq tədqiqatlar etmişdir. Həyatının 50 ildən artıq bir dövrünü elmə həsr etmiş İ.Əliyev "antikşünaslığın inkişafında böyük xidmətinə görə" Rusiya Elmlər Akademiyasının "Fəxri fərmanı" ilə təltif olunmuşdur. 1979-cu ildə tarix elminə verdiyi töhfələr və bu sahədə kadr hazırlanmasındakı xidmətlərinə görə İ. Əliyevə Azərbaycanın əməkdar elm xadimi fəxri rütbəsi verilmiş, 1999-cu ildə "Şöhrət ordeni" ilə təltif olunmuşdur.

Əsas elmi əsərlərin adları

1. Midiya tarixi. Bakı, 1960. (rus dilində)(fars dilində 2010 ildə İranda nəşr olunub)
2. Atropatena tarixi oçerki. Bakı, 1989. (rus dilində)
3. Dağlıq Qarabağ: Tarix. Faktlar. Hadisələr. Bakı, "Elm", №22-34, 1989. ((rus dilində)
4. Azərbaycan tarixi. Bakı, 1993. (azərbaycan dilində)
5. Azərbaycan tarixi. Bakı, 1995. (rus dilində)
6. Tarix-e Aturpatakan (fars dilində İranda nəşr olunub).
7. 7 cildlik "Azərbaycan tarixi"-nin 1-ci cildi.

Təltif və mükafatlar

• Leninin anadan olmasının 100 illiyi ilə əlaqədar "Əməkdə Fədakarlığa görə" medalı – 1970;
• Azərbaycan SSR "Əməkdar Elm Xadimi" – 1979;
• "Xalqlar dostluğu" ordeni – 1981;
• Rusiya EA-nın "Fəxri fərmanı";
• Azərbaycan EA-nın "Fəxri fərmanı";
• Şöhrət ordeni" – 1999.